Recykling i segregacja odpadów – czy to ma sens?

22 sierpnia 2023

Zielony las widziany z góry - symbole: reduce, reuse, recycle

Segregacja śmieci jest pierwszym etapem drogi odpadu do recyklingu. Od niej w dużej mierze zależy, gdzie trafią np. zużyte opakowania. A mogą odrodzić się jako nowe produkty albo skończyć na składowisku. To, co się z nimi stanie, w dużej mierze zależy od nas.

Efektywna gospodarka odpadami jest jednym z najpoważniejszych wyzwań cywilizacyjnych. Została wpisana w Cel 12 Agendy na rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030 ONZ, w którym mowa o odpowiedzialnej produkcji i konsumpcji. Zgodnie z nim do 2030 r. należy m.in. obniżyć poziom generowania odpadów poprzez prewencję, redukcję, recykling i ponowne użycie. W tym kierunku zmierza także prawo unijne, które wymaga wykorzystania coraz więcej recyklatu w opakowaniach i zwiększenia poziomu zbiórki odpadów. Presja na producentów i konsumentów rośnie, bo to od ich działań i zachowań zależy przyszłość świata.

Wprowadzenie do problemu gospodarowania odpadami

W miarę jak rośnie globalna populacja, konsumpcja i ilość śmieci, problem gospodarowania odpadami staje się coraz bardziej palący. W wielu częściach świata, zwłaszcza w krajach rozwijających się, często nie ma odpowiednich regulacji, infrastruktury i świadomości ekologicznej, które sprzyjają recyklingowi. W społeczeństwach wysoko rozwiniętych tych problemów również nie brakuje, ale na czoło wysuwa się przede wszystkim konsumpcja, w wyniku której lawinowo rośnie ilość m.in. odpadów plastikowych, elektrośmieci i masowo produkowanej, a następnie wyrzucanej odzieży.

Popyt na nowe produkty rośnie, podczas gdy zasoby naturalne się kurczą. To błędne koło, które prowadzi do zanieczyszczenia środowiska i nadmiernej eksploatacji surowców. W jego miejscu, lepszym rozwiązaniem jest obieg zamknięty surowców, który zapewnia ponowne wykorzystanie obecnych zasobów, dzięki prawidłowej segregacji odpadów i ich przetworzenia w efektywny sposób, czyli poprzez skuteczny recykling.

Rola recyklingu i segregacji odpadów w rozwiązaniu problemu

Segregacja śmieci i recykling to dwa kluczowe procesy, które wspierają efektywne zarządzanie obiegiem odpadów. Dlaczego są tak istotne?

Są niezbędne, aby jak najlepiej wykorzystać dostępne surowce, co zmniejsza zapotrzebowanie na wydobycie zasobów Ziemi.
Im więcej materiałów uda się odzyskać z odpadów, tym mniej z nich trafi na składowiska (popularnienazywane wysypiskami), do spalarni, oceanów i środowiska naturalnego.
Recykling ogranicza wysokoemisyjną eksploatację środowiska naturalnego, redukując ilość energii potrzebnej do wydobycia i produkcji.

Recykling a segregacja odpadów

Oba pojęcia opisują procesy niezbędne przy gospodarowaniu odpadami. Recykling odpadów to proces ich przekształcania w nowe produkty, podczas gdy segregacja to krok poprzedzający recykling, polegający na precyzyjnym oddzieleniu materiałów.

Czasami słyszy się pytanie „po co segregować śmieci”? A przecież to niezbędny krok zarówno do przetwarzania (recyklingu), jak i do efektywnego zarządzania odpadami. Prawidłowe sortowanie śmieci znacznie podnosi efektywność i opłacalność recyklingu.

Czym jest recykling odpadów?

Recykling to szereg procesów, które prowadzą do przetworzenia odpadów na materiały zdatne do ponownego użycia.

Proces recyklingu zależy od kilku czynników, które mogą nieznacznie różnić się w zależności od rodzaju materiału, ale zasadniczo chodzi o:

Zbieranie odpadów – kluczowa jest tu prawidłowa segregacja odpadów, z których można pozyskać surowce do przetworzenia. To szczególnie ważny etap, zarówno przy zbiórce odpadów komunalnych jak i przemysłowych.
Ponowne sortowanie – wstępnie zebrane odpady są następnie ręcznie lub maszynowo precyzyjnie segregowane na grupy materiałów do przetworzenia.
Przygotowanie do recyklingu – niektóre odpady wymagają dodatkowych zabiegów, np. mycia w celu usunięcia resztek żywności lub odkażania.
Przetwarzanie – to właściwy proces, w którym dochodzi do przekształcania odpadów w surowce wtórne. W przypadku recyklingu plastiku to zazwyczaj stopienie i powstanie granulatu, z kolei papier jest rozbijany na włókna i używany do wytworzenia np. tektury.
Wykorzystanie surowców wtórnych – z odzyskanych materiałów powstają nowe produkty.

Co to jest segregacja odpadów i jej znaczenie

Segregacja śmieci to nic innego jak przygotowanie odpadów według ich rodzaju i składu. Jest to pierwszy i niezwykle istotny krok do efektywnego przetwarzania surowców. Sortowanie odpadów w domu:

ułatwia recykling – im lepiej oddzielone konkretne rodzaje odpadów, tym większa wydajność odzyskiwania surowców
oszczędza zasoby – im lepsza segregacja, tym więcej surowców pozostaje w obiegu, a co za tym idzie, jest mniejsza potrzeba pozyskania nowych zasobów.
chroni środowisko – odpady niebezpieczne, w tym baterie i elektrośmieci wymagają specjalnych procesów usuwania i przetwarzania, które zabezpieczają przed dostaniem się toksycznych substancji do środowiska
redukuje koszty – materiał wtórny, jest tańszy od pierwotnego
ułatwia kompostowanie – oddzielone odpady organiczne mogą zostać przekształcone w nawóz i ponownie wykorzystane do wzbogacania gleby w składniki odżywcze

Za właściwą segregację odpadów odpowiedzialni są nie tylko konsumenci, którzy przestrzegają zasad sortowania. Te nawyki warto promować także np. w firmach, w czym pomaga m.in. usługa Biuro Zero Waste.

Dowiedz się, jak poprawnie segregować śmieci >>

Efektywna segregacja, czyli co podlega recyklingowi?

Jak segregować śmieci? Aby robić to prawidłowo, trzeba poznać kategorie odpadów, z których można pozyskać surowce wtórne:

papier: papier biurowy, kartony, gazety, opakowania
plastik (tworzywa sztuczne): butelki, opakowania, folia
szkło: słoiki, butelki
metale: puszki, folia aluminiowa
odpady organiczne: resztki jedzenia, odpady z ogrodu
odpady elektroniczne (tzw. elektrośmieci): wszelkie sprzęty zawierające elektronikę, np. telewizory, komputery, urządzenia AGD
odpady niebezpieczne: środki chemiczne, baterie, farby
odpady zmieszane: pozostałe odpady, które nie pasują do powyższej klasyfikacji i nie nadają się do selektywnej zbiórki.

Papier, szkło, tworzywa sztuczne czy metal są najczęściej poddawane recyklingowi. Powstają z nich nowe opakowania, takie jak kartony, butelki i słoiki. Coraz więcej firm włącza surowce wtórne do swoich procesów produkcyjnych, wykorzystując np. przetworzony plastik do produkcji wyposażenia domowego (pojemniki, kubki, uchwyty), elementów większych konstrukcji, a nawet do produkcji odzieży, butów itd. Papier po recyklingu jest wykorzystywany do produkcji papieru biurowego lub toaletowego, a także opakowań i tektury.

Dowiedz się, co utrudnia recykling papieru >>

Materiały, które nie podlegają recyklingowi

Niektóre odpady są trudne do recyklingu lub w ogólnie nie mogą być ponownie przetworzone. Wynika to najczęściej z ich zróżnicowanego składu, wysokich kosztów przetwarzania lub braku odpowiedniej technologii. Należą do nich:

opakowania nie opróżnione. Duża zawartość produktów w opakowaniach nie pozwala na skuteczną segregację i dalszy recykling. Bardzo ważne jest, aby opakowania wyrzucać puste,
opakowania wielomateriałowe – odpady składające się z kilku materiałów. Niektóre z takich opakowań są przetwarzane w Polsce w specjalistycznych zakładach – np. kartony po mleku lub po sokach. Inne łączenia materiałów są trudne do recyklingu i wymagają specjalnej technologii, a ich przetwarzanie jest bardzo kosztowne i nie zawsze opłacalne,
ceramika i porcelana – aby je przetworzyć na surowiec wtórny wymagana jest bardzo wysoka temperatura,
niektóre typy plastiku – nie każdy rodzaj tworzyw sztucznych można przetworzyć, a inne wymagają skomplikowanych procesów, np. plastiki, takie jak np. PVC, są trudne do recyklingu;
gumy – proces przetworzenia w tym wypadku łączy się z wykorzystaniem zaawansowanej technologii i jest bardzo energochłonny,
chemikalia, farby, smary, oleje – zazwyczaj są selektywnie zbierane i bezpiecznie utylizowane lub składowane w bezpieczny sposób,
odpady medyczne – nie są poddawane recyklingowi ze względu na higienę i bezpieczeństwo mikrobiologiczne.

Recykling jest priorytetem w procesach gospodarowania odpadami, jednak nie wszystkie materiały mogą być poddane temu procesowi. Co się dzieje z tego rodzaju śmieciami? Oto kilka alternatywnych sposobów postępowania z odpadami, które nie podlegają recyklingowi:

Spalanie – w specjalnie przygotowanych spalarniach materiały są utylizowane w celu pozyskiwania energii. Trzeba jednak pamiętać, że nie wszystkie materiały mogą być przetworzone w ten sposób, bowiem ich spalanie wiąże się z powstaniem toksycznych substancji. We wszystkich przypadkach spalarnie muszą stosować odpowiednie filtry i spełnić rygorystyczne normy środowiskowe, dlatego proces ten jest bezpieczny i nie emituje do środowiska nadmiernych zanieczyszczeń.
Utylizacja chemiczna – niektóre materiały (np. pewne rodzaje tworzyw sztucznych) mogą być przetworzone i ponownie wykorzystane na drodze procesów chemicznych.
Składowanie – pozwala na bezpieczne gromadzenie toksycznych substancji i materiałów, które nie mogą być przetworzone w żaden inny sposób. Jest to ostateczność na drodze postępowania z odpadami.

Rodzaje recyklingu ze względu na sposób przetwarzania odpadów

Procesy recyklingu można podzielić ze względu na sposób przetwarzania odpadów na:

Recykling mechaniczny – stosowany najczęściej, polega na fizycznym przekształceniu odpadów, obejmuje takie procesy jak: sortowanie, mielenie, topienie. Stosowany w przypadkach papieru, szkła, niektórych typów plastiku i metalu.
Recykling chemiczny – polega na pozyskaniu surowców przy wykorzystaniu reakcji chemicznych, stosowany do niektórych rodzajów plastiku i innych tworzyw, np. gumy.
Recykling organiczny – pozwala przetworzyć niektóre resztki organiczne na kompost lub biogaz. Stosuje się tu takie metody jak kompostowania lub różne rodzaje fermentacji.
Recykling energetyczny – stosowany do niektórych odpadów, które nie nadają się do recyklingu w inny sposób, a mogą być spalone w celu wyprodukowania energii.

Upcykling jest rodzajem kreatywnego recyklingu. Według najprostszej definicji to sposób na przetworzenie materiałów poprzez przekształcenie ich w inne produkty i nadanie im nowych walorów użytkowych. Choć pojęcie upcyklingu używane jest zazwyczaj w kontekście odpadów, to jest to coś więcej niż recykling, bowiem powstają lepsze produkty niż te pierwotne.

Korzyści recyklingu i segregacji odpadów

Plastikowe butelki z pojemniku z symbolem recyklingu

Oba te procesy są kluczowe dla ochrony środowiska i działań zgodnych z koncepcją zrównoważonego rozwoju.

Ochrona środowiska naturalnego

Segregacja i recykling odpadów zmniejszają ilość odpadów, które trafiają na składowiska oraz ograniczają emisję gazów cieplarnianych i toksycznych substancji zatruwających glebę i wody gruntowe. Im więcej surowców jest odzyskiwanych z odpadów, tym mniej eksploatowane są kurczące się zasoby naturalne, co wpływa pozytywnie na środowisko naturalne.

Efekty ekonomiczne

Recykling to już nie tylko troska o środowisko naturalne, to coraz istotniejsza gałąź gospodarki. Działania związane z zarządzaniem i przetwarzaniem odpadów generują nowe miejsca pracy. Na rynku powstają wyspecjalizowane firmy zajmujące się precyzyjną segregacją i odzyskiwaniem wartościowych surowców, w tym strategicznych, od których zależy bezpieczeństwo produkcji.

Korzyści ekonomiczne recyklingu związane są także z graniczeniem kosztów eksploatacji nowych zasobów naturalnych i zwiększeniem dochodów ze sprzedaży surowców wtórnych. Lokalne ponowne wykorzystanie często cennych materiałów pozwala ograniczyć import niektórych surowców, a więc daje niezależność surowcową.

Wprowadzane nowe regulacje prawne w zakresie gospodarki obiegu zamkniętego nakładają na firmy wymóg zmniejszenia ilości odpadów i większego wykorzystania materiałów pochodzących z odzysku. Niedostosowanie się do tych wymogów może wiązać się z karami finansowymi. Na drugim biegunie rynku są firmy, które już teraz adaptują zasady zrównoważonego rozwoju do swoich procesów produkcyjnych. W ten sposób zyskują m.in. przewagę wizerunkową nad konkurencją, co przekłada się na korzyści finansowe. Biorąc pod uwagę, kierunek legislacji Unii Europejskiej, jest to też forma przygotowania się biznesu na nie tak odległą przyszłość.

Recykling i segregacja odpadów a prawo

W Polsce obowiązuje Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach, która opisuje klasyfikację oraz sposób postępowania z odpadami różnego typu. Na poziomie międzynarodowym Unia Europejska wspiera działania w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym i wdrożenie zasad zrównoważonego rozwoju, co ma doprowadzić do ochrony naturalnych zasobów i zapewnić neutralność klimatyczną do 2050 roku.

Europejski Zielony Ład, założenia unijnego PPWR (ang. Packaging ang Packaging Waste Regulation, na bazie którego powstaje polskie Rozporządzenie ws. opakowań i odpadów opakowaniowych) oraz plan działania dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym, który UE przedstawiła w 2020 roku, obejmuje także wytyczne związane z gospodarowaniem odpadami, w tym te dotyczące opakowań. Kluczowe są wytyczne związane z projektami ROP, SUP i systemem kaucyjnym, które mają uregulować zasady gospodarowania odpadami (w tym opakowaniami) oraz obowiązki producentów w tym zakresie. Jest to ściśle związane z generowaniem i ponownym przetwarzaniem surowców. Jednym z założeń nowych regulacji jest stopniowe zwiększanie udziału materiałów pochodzących z recyklingu we wszystkich opakowaniach z tworzyw sztucznych.

Społeczna odpowiedzialność

Jak widać, każdy może przyczynić się do poprawy ochrony środowiska naturalnego – zarówno konsument, jak i firmy oraz decydenci na szczeblu lokalnym i ogólnokrajowym. Dlatego tak ważna jest świadomość ekologiczna i edukacja w zakresie społecznej odpowiedzialności odnośnie do właściwego gospodarowania odpadami. Wspólne starania pozwalają na redukcję zanieczyszczeń i ochronę zasobów, co wpływa na poprawę jakości życia i zdrowia społeczeństwa. Zobacz wyniki badania, co Polacy wiedzą o opakowaniach i jak radzą sobie z segregacją odpadów>>