Życie na kredyt. Dlaczego potrzebujemy diety planetarnej?

19 listopada 2024

Żywność na rozdrożu: Jak nasza dieta zmienia świat i zdrowie

Produkcja żywności jest odpowiedzialna za około 25% światowych emisji gazów cieplarnianych, plasując ją na drugim miejscu po sektorze energetycznym [1]. Globalny system żywnościowy prowadzi do eksploatacji zasobów naturalnych, degradacji środowiska,  oraz utraty bioróżnorodności.  Produkcja żywności przyczynia się również do zjawiska eutrofizacji, czyli zbytniego nasycenia wody minerałami, co powoduje nadmierny wzrost glonów i w skrajnych przypadkach do powstania stref beztlenowych, w których większość żywych organizmów nie ma szans przetrwać. To nie koniec! Przemysł spożywczy odpowiada za co najmniej 75% wycinki lasów tropikalnych [2].

Jednocześnie co piąty zgon na świecie jest związany z niewłaściwym sposobem odżywiania, a globalna epidemia tzw. chorób dietozależnych, wynikających z nieodpowiedniego żywienia, staje się coraz bardziej powszechna. Należą do nich m.in. choroby sercowo-naczyniowe, cukrzyca typu 2, nowotwory, otyłość i wiele innych.

Nieodpowiednia dieta, obok palenia, stanowi najistotniejsze zagrożenie dla zdrowia Polek i Polaków. Transformacja w sposobie produkcji i konsumpcji żywności staje się więc koniecznością, a pomóc w tym może dieta planetarna. W końcu zdrowie ludzi i stan środowiska naturalnego, to system naczyń połączonych. Troszcząc się o klimat, dbamy o nasze zdrowie.

Planeta na talerzu: Co kryje się za dietą planetarną?

Dieta planetarna to model żywienia opracowany z myślą o zdrowiu człowieka i ochronie środowiska przez interdyscyplinarny zespół naukowców działający przy The Lancet – jednym z najbardziej prestiżowych czasopism medycznych na świecie.

Jej głównym założeniem jest znaczące ograniczenie spożycia produktów pochodzenia zwierzęcego, w szczególności przetworzonego oraz czerwonego mięsa – o połowę w skali globalnej, a nawet siedmiokrotnie w krajach G20 (do których należy  Unia Europejska). Na talerzach powinny zagościć roślinne źródła białka, takie jak nasiona roślin strączkowych (fasola, soja, soczewica, ciecierzyca), których Polacy i Polki spożywają obecnie bardzo mało, bo tylko około 2 kg rocznie. Ten bilans powinien wzrosnąć nawet dziesięciokrotnie!

Zalecenia diety planetarnej obejmują również ograniczenie spożycia cukru i żywności wysokoprzetworzonej na rzecz warzyw, owoców oraz produktów pełnoziarnistych, a także zmniejszenie marnowania żywności, które obecnie odpowiada za ok. 7% całkowitego uwalniania gazów cieplarnianych [1].

Zielone znaczy zdrowe: Jak dieta planetarna ratuje nasze ciała

Autorzy raportu EAT-Lancet [3] oszacowali, że wdrożenie diety planetarnej, mogłoby zapobiec ponad 11 milionom przedwczesnych zgonów rocznie, zmniejszając ryzyko wspomnianych już chorób dietozależnych. Mniej żywności wysokoprzetworzonej, nasyconych kwasów tłuszczowych, a więcej błonnika, witamin, antyoksydantów może przełożyć się na dłuższe życie i jego lepszą jakość. W jednym z ostatnich badań wykazano, że stosowanie diety planetarnej może wiązać się z mniejszym ryzykiem rozwoju depresji i zaburzeń lękowych – nawet o blisko 30% [4]. 

Od pola do planety: Dieta, która zmienia świat

Niewspółmiernie duży koszt środowiskowy produkcji żywności pochodzenia zwierzęcego sprawia, że jej ograniczenie jest kluczowym elementem diety planetarnej. Do produkcji mięsa, nabiału i jaj zużywamy blisko 80% światowych zasobów przestrzennych przeznaczonych do wytwarzania żywności, podczas gdy globalnie stanowią one źródło mniej niż 40% białka i 20% kalorii w naszej diecie. Szacuje się, że globalne „przejście” na dietę planetarną mogłoby zredukować emisje gazów cieplarnianych związanych z produkcją żywności nawet o jedną trzecią [3]. To pozwoliłoby 4-krotnie zmniejszyć liczbę terenów potrzebnych do produkcji żywności, rezygnując lub znacznie ograniczając produkty pochodzenia zwierzęcego w  diecie.

Przepis na przyszłość: Zdrowie i planeta w równowadze

Transformacja systemu żywnościowego jest nie tylko konieczna, ale też po prostu opłacalna. Autorzy wspólnego raportu FAO, WHO, UNICEF i Światowego Programu Żywnościowego „Stan bezpieczeństwa żywnościowego i żywienia na świecie” z 2020 r. [5] prognozują, że do 2030 r. koszty związane z leczeniem chorób dietozależnych i przedwczesną umieralnością będącą ich następstwem, przekroczą 1,3 bln dolarów. Społeczne koszty spowodowane emisją gazów cieplarnianych związaną z produkcją żywności wyceniono w tym samym okresie na 1,7 bln dolarów. Dla porównania łącznie odpowiadają one ponad jednej dziesiątej PKB Stanów Zjednoczonych lub czterokrotności PKB Polski.  

Wskazano, że zmiana w kierunku zdrowego modelu odżywiania ze zrównoważonego systemu żywnościowego, jaki proponuje dieta planetarna, może te koszty zredukować odpowiednio aż o 97 i 74% (tzw. ukryte koszty zdrowotne i klimatyczne).

Przyszłość nasza i naszej planety zależy od podejmowanych dzisiaj decyzji. Dieta planetarna to przepis na naprawę obciążającego środowisko systemu żywnościowego. Czy z niego skorzystamy? 

Jeżeli zainteresował Cię temat diety planetarnej, to serdecznie zapraszamy do obejrzenia webinaru organizowanego w ramach kampanii społecznej „Naładuj swoje baterie”. Znajdziesz go tutaj. Lek. med. Alicja Baska opowiada w nim o głównych założeniach i korzyściach diety planetarnej, która odżywia nie tylko ciało, ale też naszą planetę. 

Autorka tekstu:

Lek. med. Alicja Baska – ukończyła kierunek lekarski na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym. Jest certyfikowaną lekarką medycyny stylu życia (International Board of Lifestyle Medicine) oraz rezydentką zdrowia publicznego. Na co dzień pracuje w zakładzie Medycyny Stylu Życia Szkoły Zdrowia Publicznego Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego. Jest współzałożycielką oraz dyrektor organizacyjną Polskiego Towarzystwa Medycyny Stylu Życia oraz wiceprezeską European Lifestyle Medicine Council.

Bibliografia:

1. Poore, J., & Nemecek, T. (2018). Reducing food’s environmental impacts through producers and consumers. Science, 360(6392), 987-992.
2. Hosonuma, N., Herold, M., De Sy, V. et al (2012). An assessment of deforestation and forest degradation drivers in developing countries. Environmental Research Letters, 7(4), 044009.
3. Willett, Walter, et al. „Food in the Anthropocene: the EAT–Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems.” The lancet 393.10170 (2019): 447-492.
4. Lu, Xujia, et al. „Adherence to the EAT-lancet diet and incident depression and anxiety.” Nature Communications 15.1 (2024): 5599. 
5. World Health Organization. The state of food security and nutrition in the world 2020: transforming food systems for affordable healthy diets. Vol. 2020. Food & Agriculture Org., 2020.
   

Przygotowano na podstawie opracowań: 

1. „Bezpieczeństwo żywności i bezpieczeństwo żywnościowe” (Baska A., Zgliczyński WS.) w Współczesne wyzwania zdrowia publicznego (red. Pinkas J.), PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2021. 
2. „Jak jeść? Dieta planetarna i życie na kredyt” (Baska A.) w Jak żyć, panie doktorze? Matriks (red. Śliż D., Mamcarz A.), Medical Education, 2021.