Czym jest ekomodulacja? Wyjaśniamy, jak zachęcić producentów do tworzenia bardziej ekologicznych produktów i opakowań

24 września 2025

Opakowania są wszędzie – w zakładach przemysłowych, sklepach, naszych domach, garażach, szkołach, a nawet w torbie listonosza (którą coraz częściej zastępuje paka samochodu dostawczego). Przeważnie nawet nie zwracamy na nie uwagi, chyba że przysparzają nam problemów. Jedno ma zamknięcie, którego nie da się zamknąć, inne przecieka, a nie powinno, kolejne jest ogromne w stosunku do kryjącej się w nim mikroskopijnej zawartości, a jeszcze inne ma kilka warstw, z których trzeba „obierać” produkt prawie jak cebulę. Czasem problem ujawnia się dopiero pod koniec cyklu życia opakowania, kiedy, stojąc nad koszem, zastanawiamy się, czy to już plastik, czy jeszcze papier? Niby to tekturowa tuba, a jednak z foliowym laminatem. Niby papierowy kubeczek, ale od wewnątrz pokryty polimerową powłoką. Regularnie też spotykamy produkty opakowaniach, które są po prostu niepotrzebne – czekoladki w kilku wielomateriałowych opakowaniach połowicznie opakowane nożyczki szkolne, krem w słoiczku z foliową plombą pod nakrętką, który w dodatku opakowano w zdecydowanie za duży kartonik albo chipsy włożone w plastikową rynienkę, przezroczystą folię, a na końcu w tekturową tubę. W mediach społecznościowych, konsumenci dają upust swojej frustracji na te absurdy. Dostrzegł je też unijny ustawodawca i powiedział: dość! 19 grudnia 2024 r. Parlament Europejski i Rada (UE) wydały rozporządzenie 2025/40 w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (ang. Packaging and Packaging Waste Regulation, PPWR), które ma położyć kres nadmiernym, niepotrzebnym i nienadającym się do recyklingu opakowaniom. Oprócz nakazów i zakazów, rozporządzenie PPWR wprowadza rozszerzoną odpowiedzialność producenta (ROP) opartą na zasadach tzw. ekomodulacji, która ma dodatkowo zachęcić firmy do wytwarzania mniej szkodliwych dla środowiska opakowań.

Co to jest ekomodulacja?

Ekomodulacja to mechanizm, który pozwala zróżnicować wysokość opłat za wprowadzanie na rynek produktów i opakowań, uzależniając je od wpływu danego produktu albo opakowania na środowisko. Zamiast jednej stałej stawki za każdą sztukę albo kilogram wprowadzonych opakowań, na producentów nakładane są opłaty w wysokości odpowiadającej kosztom środowiskowym ich opakowań i produktów, ale nie tylko. Niektóre systemy ekomodulacji uzależniają wysokość wkładów finansowych producentów również od wpływu danego opakowania na procesy sortowania i recyklingu zastosowanych materiałów. Firmy wytwarzające zrównoważone, cyrkularne i łatwe w recyklingu towary płacą więc mniej niż firmy wytwarzające taką samą ilość produktów, które jednak nie nadają się do przetworzenia.

Ekomodulacja jest zwykle elementem systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Istotną częścią tej odpowiedzialności jest bowiem odpowiedzialność finansowa, która, dzięki wprowadzeniu ekomodulacji, jest zależna od wysiłków przedsiębiorcy. Taki system ma zachęcić producentów do wytwarzania produktów i opakowań o jak najmniejszym wpływie na środowisko, czyli do ekoprojektowania.

Sporo tych „eko…”, prawda? Wyjaśnijmy więc pokrótce „ekopojęcia”, które często przewijają się w dyskusjach o powstawaniu zrównoważonych produktów i opakowań:

• ekoprojektowanie – tworzenie produktów i usług o jak najmniejszym wpływie na środowisko,
• ekomodulacja – system różnicowania opłat, który premiuje skuteczne    ekoprojektowanie (może również karać za brak ekoprojektowania),
• ekoprojekt – akt prawny, który nakłada na producentów obowiązek ekoprojektowania. Początkowo dotyczył on tylko sprzętów zużywających energię (m.in. wprowadził etykiety energetyczne). Obecnie UE dąży do objęcia obowiązkiem ekoprojektowania również innych grup produktowych.

Po więcej informacji o ekoprojektowania przejdź do artykułu: Projektowanie z troską o środowisko. My tymczasem skupimy się na ekomodulacji.

Przyjazny dla środowiska płaci mniej, zanieczyszczający płaci więcej – najczęstsze systemy ekomodulacji

Obecnie najczęściej wykorzystuje się 2 modele ekomodulacji:

• system premiowy (zwany też bonusowym) – producenci, którzy projektują i wprowadzają zrównoważone produkty i opakowania, otrzymują „premię” w postaci obniżonej opłaty produktowej (opakowaniowej). Pozostali przedsiębiorcy wnoszą opłatę w standardowej wysokości,
• bonus-malus, czyli system nagród i kar. Funkcjonuje on analogicznie do systemu obliczania wysokości składek za ubezpieczenie samochodu – za bezszkodową jazdę dostajemy zniżki, a za wysoką szkodowość – zwyżki opłat. Wprowadzanie ekologicznych opakowań jest więc nagradzane zniżką, a ekologiczna ignorancja – karana podwyżką.

Oba te modele mają wspólny mianownik – każdy podmiot wprowadzający produkty albo opakowania płaci. Nie istnieje zerowa stawka, nie ma zwolnienia z opłat ani żadnej innej taryfy ulgowej. Producent jest zanieczyszczającym (jego produkt albo opakowanie prędzej czy później stanie się odpadem), dlatego musi wnieść za nie stosowną opłatę.

Systemy ekomodulacji mogą opierać się na różnych kryteriach odnoszących się do ekologiczności produktu lub opakowania. Często ustawodawca albo inny regulator moduluje opłaty w oparciu o kilka kryteriów jednocześnie.

Kryterium możliwości recyklingu

Ocenie podlega przydatność opakowania do recyklingu, na którą mogą składać się np. rodzaj zastosowanego surowca, łatwość oddzielenia elementów wykonanych z różnych materiałów oraz wykorzystanie dodatków, które zanieczyszczają recyklat (np. klejów, spoiw, farb, lakierów itp.). Im prostsze w przetworzeniu jest dane opakowanie, tym niższą opłatę płaci jego producent.

Niekiedy kryterium to rozciąga się również na możliwość selektywnej zbiórki odpadów z opakowań i produktów, sortowania ich w oddzielnym strumieniu, a nawet na możliwości późniejszego wykorzystania uzyskanych w wyniku recyklingu materiałów.

Kryterium poddawania recyklingowi na dużą skalę

W tym przypadku ocenia się nie teoretyczną możliwość poddania opakowania lub produktu recyklingowi, lecz fakt, czy jest on przetwarzany w istniejących instalacjach i z wykorzystaniem sprawdzonych procesów. Opakowania i produkty, które są faktycznie odzyskiwane, objęte są niższą opłatą produktową niż te, których nie da się przetworzyć oraz te, które niby można przetworzyć, ale za bardzo nie ma gdzie. Regulator zwykle ustala, jaki procent odpadów z danego materiału należy przetwarzać, by móc uznać, że recykling odbywa się na dużą skalę.

Kryterium zawartości materiału z recyklingu

Premiowane jest wykorzystywanie surowców wtórnych, które pozwalają ograniczyć eksploatację zasobów ziemi. Wprowadzający produkty i opakowania wykonane z materiałów pochodzących z recyklingu wnoszą niższe opłaty produktowe niż firmy wykorzystujące wyłącznie surowce pierwotne lub mieszanki składające się głównie z surowców pierwotnych.

Kryterium zawartości/obecności substancji niebezpiecznych

Ocenie podlega zawartość substancji, które mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie i życie ludzi oraz na środowisko. Taki sposób ukształtowania ekomodulacji pozwala stopniowo eliminować z rynku potencjalnie niebezpieczne produkty i opakowania, zastępując je bardziej korzystnymi alternatywami. Co ciekawe, za „substancje potencjalnie niebezpieczne” uznaje się niekiedy takie, które mają negatywny wpływ na ponowne użycie i recykling materiałów.

Kryterium budowania świadomości społecznej

Odnosi się do działań producentów, których celem jest zwiększenie skali selektywnej zbiórki odpadów z opakowań i produktów. Przykłady?

• Firmy mogą korzystać z obniżonych opłat, jeśli umieszczają na swoich opakowaniach przejrzyste oznaczenia ułatwiające segregację.
• Producenci sprzętu elektrycznego i elektronicznego otrzymują zniżki, jeśli prowadzą kampanie edukujące konsumentów w zakresie prawidłowego postępowania z elektroodpadami.

Kryterium długości cyklu życia/możliwości ponownego wykorzystania

Producenci trwałych, wielorazowych lub łatwo odnawialnych opakowań i produktów płacą niższą opłatę produktową niż producenci szybko zużywalnych jednorazówek. W zależności od systemu, ocenie podlega możliwość ponownego użycia (np. wielorazowość opakowań), możliwość naprawy (np. bieżnikowania opon) albo trwałość (rozumiana jako np. wieloletnia bezawaryjność sprzętu elektrycznego).

Systemy ekomodulacji w Unii Europejskiej i w wybranych państwach członkowskich

Opłata produktowa, czyli uproszczona ekomodulacja po polsku

Obecnie w Polsce mamy do czynienia z najprostszym, podstawowym modelem ekomodulacji, w którym opłaty naliczane są za każdy kilogram wprowadzonych opakowań lub produktów. Opłatami ekomodulacyjnymi objęte są wszystkie opakowania, opony, oleje i smary oraz baterie i akumulatory. Stawka należnej opłaty produktowej zależy od rodzaju materiału opakowaniowego (najwyższą stawką objęte są opakowania z plastiku, a najniższą opakowania ze szkła i drewna) oraz od rodzaju produktu (np. za każdy kilogram używanych opon wprowadzający płaci niemal 2 razy więcej niż za kilogram opon nowych).

Wielkimi krokami zbliża się jednak ogromna zmiana – od 1 stycznia 2030 r. zacznie obowiązywać unijne rozporządzenie PPWR, które wprowadzi m.in. modulowane opłaty za opakowania.

Rozporządzenie PPWR – jednolite zasady ekomodulacji w całej UE

Rozporządzenie PPWR zmusi, a jednocześnie zachęci całą branżę opakowaniową do zielonej transformacji. Obok licznych nakazów i zakazów, wprowadza ono też ekomodulację w oparciu o kryterium możliwości recyklingu.

Od 1 stycznia 2030 r. każde opakowanie wprowadzane na wspólnotowy rynek musi nadawać się do recyklingu. Możliwość recyklingu opakowania będzie wyrażana w klasach wydajności recyklingu:

• klasa A – opakowania, które uzyskały ocenę 95% lub wyższą,
• klasa B – opakowania, które uzyskały ocenę 80% lub wyższą,
• klasa C – opakowania, które uzyskały ocenę 70% lub wyższą.
• technicznie niezdatne do recyklingu – opakowania, które uzyskały ocenę poniżej 70%.

Wysokość opłaty za opakowania będzie zależała od przynależności do konkretnej klasy – najniższą stawką objęte będą opakowania klasy A, a najwyższą – klasy C. Opakowania, które nie uzyskały nawet klasy C, zupełnie znikną z rynku – ich wprowadzanie zostanie zakazane.

Ocena przydatności opakowania do recyklingu będzie opierała się na wielu parametrach.

Od 1 stycznia 2035 r. do kryterium przydatności do recyklingu dołączy również kryterium poddawania recyklingowi na dużą skalę.

Na mocy rozporządzenia PPWR państwa członkowskie zyskają możliwość wprowadzenia systemu modulowanych opłat również w oparciu o inne kryteria, np. zawartości materiału pochodzącego z recyklingu, możliwości ponownego użycia czy obecności substancji niebezpiecznych. To dobra wiadomość dla krajów, które stosują już zaawansowane systemy ekomodulacji – prawdopodobnie będą mogły utrzymać je w dotychczasowym kształcie albo tylko nieznacznie zmodyfikować.

Ekomodulacja we Włoszech

Włoski system ekomodulacji został wprowadzony w 2018 r. Rozwijał się on stopniowo – na przestrzeni lat obejmowano nim kolejne rodzaje opakowań i materiałów opakowaniowych oraz zwiększano liczbę kategorii, według których klasyfikowane są poszczególne opakowania. Obecnie wysokość opłaty ekomodulacyjnej uzależniona jest nie tylko od przydatności do recyklingu, ale też od dostępności efektywnych technologii sortowania i odzysku konkretnego rodzaju opakowania.

Zakres: opakowania z tworzyw sztucznych, papieru i tektury, szkła oraz drewna

Sposób obliczania opłaty: masa wprowadzonych opakowań.

Kryterium: faktyczne możliwości recyklingu, wpływ opakowań na środowisko, a także powstającymi kosztami związanymi z ich utylizacją po zakończeniu cyklu życia.

Na podstawie tych kryteriów opakowania z tworzyw sztucznych podzielono na 9 kategorii, a opakowania z papieru i tektury na 8 kategorii. Stawki opłat za plastikowe opakowania wynoszą od 40 do 790 EUR za tonę, a za opakowania papierowe (w tym kompozyty zawierające papier) – od 65 do 305 EUR za tonę. W przypadku opakowań z drewna i ze szkła nie wyróżniono dodatkowych kategorii. Są one objęte ryczałtowymi opłatami wynoszącymi 9 EUR za tonę drewna i 35 EUR za tonę szkła[i].

Ekomodulacja we Francji

Francja ma jeden z najstarszych (wprowadzony w 1992 r.) i najbardziej rozbudowanych systemów ekomodulacji w Europie. Skupimy się więc tylko na niewielkim wycinku dotyczącym opakowań.

Zakres: opakowania handlowe, transportowe i zbiorcze.

Sposób obliczania opłaty: za każdą sztukę wprowadzonego opakowania/produktu.

Kryterium: przydatność do recyklingu, zawartość substancji niebezpiecznych, budowanie świadomości, zawartość materiałów z recyklingu.

Przydatność opakowań do recyklingu oceniana jest przez pryzmat „dojrzałości infrastruktury do recyklingu” i mierzona w 3-stopniowej skali:

• brak technologii/infrastruktury do recyklingu,
• technologie/infrastruktura w fazie rozwoju,
• dobrze funkcjonujący system recyklingu.

Od przypisania opakowania do jednej z tych kategorii zależy wysokość opłaty. Co więcej, na nieekologiczne opakowania może być nałożona zwyżka w wysokości od 10 do 100% opłaty podstawowej. Podwyższoną opłatę płacą też producenci opakowań zawierających substancje niebezpieczne (np. tektury zanieczyszczonej olejami mineralnymi) oraz wykonanych z drewna pozyskanego z niecertyfikowanych lasów. Obniżone opłaty przysługują producentom, którzy prowadzą kampanie informacyjne i edukacyjne w środkach masowego przekazu, zmniejszają masę lub ilość wprowadzonych opakowań w stosunku do poprzedniego roku bądź osiągają określony poziom wykorzystania materiałów z recyklingu w swoich opakowaniach.

Ekomodulacja w modelu bonus-malus w Belgii

System ekomodulacji w Belgii (Fostplus) premiuje producentów butelek PET, którzy wykorzystują tworzywo bezbarwne (najniższe opłaty) oraz niebieskie (środkowy przedział opłat), a najwyższe opłaty nakłada na producentów butelek innych niż bezbarwne i niebieskie. W 2026 r. producenci przezroczystych PETów za każdą tonę wprowadzonych opakowań zapłacą 360 EUR. Niebieskie butelki PET objęte będą stawką niemal 553 EUR za tonę, a butelki w innych kolorach – niemal 1257 EUR za tonę[ii].

Ekomodulacja w Hiszpanii

W Hiszpanii modulowane opłaty nałożono na opakowania z tworzyw sztucznych (sztywne opakowania z PET, HDPE i innych tworzyw, tacki PET, elastyczne opakowania z plastiku) oraz na opakowania z papieru i tektury. Tamtejszy system premiuje wykorzystywanie bezbarwnych tworzyw oraz surowców pochodzących z recyklingu (w ilościach ustalonych oddzielnie dla każdego rodzaju tworzywa). Jeśli producent spełnia oba te kryteria, płaci znacznie obniżoną stawkę opłaty produktowej. Na nieco mniejszą obniżkę mogą liczyć firmy, których opakowania spełniają tylko 1 kryterium. Pozostali producenci za każdy kilogram wprowadzonych opakowań wnoszą opłatę w podstawowej stawce.

Oprócz kryteriów „pozytywnych” w Hiszpanii wprowadzono też kryteria „negatywne”, do których zaliczamy (w zależności od rodzaju materiału): czarną barwę, wielomateriałowość, stosowanie etykiet z surowców innych niż tworzywa sztuczne oraz wykorzystywanie elementów z gumy, silikonu albo metalu. Za łączne spełnienie tych kryteriów producent opakowania otrzymuje karę w postaci 10-procentowej zwyżki opłaty produktowej[iii].

Premiowy system ekomodulacji w Portugalii

Od 1 stycznia 2026 r. w Portugalii zacznie obowiązywać system ekomodulacji, w którym producenci otrzymują premię w wysokości 10% wniesionej opłaty produktowej. Warunek? Ich opakowania muszą spełniać kryteria przydatności do recyklingu. W przypadku opakowań z aluminium będzie to brak stalowych elementów, a dla opakowań papierowych i tekturowych wystarczy brak nierozłącznych elementów plastikowych lub metalowych, powłoki, parafiny i wosków oraz 85-procentowa zawartość papieru i tektury w masie opakowania. Szklane opakowania nie mogą natomiast być wykonane z nieprzezroczystego bądź ciemnego surowca. Nie powinny też mieć nierozłącznych ceramicznych ani stalowych wieczek/nakrętek, dozowników z metalową sprężynką lub ze szklaną kulką.

Najwięcej warunków przewidziano dla opakowań tworzyw sztucznych. Portugalia, podobnie jak Belgia, „nie lubi” nieprzezroczystego i czarnego PETu. Wśród pozostałych kryteriów niespodzianek brak – znajdziemy tam np. zakaz stosowania kompozytów, laminatów, obszernych etykiet (w tym typu sleeve) oraz wielomateriałów.

Dlaczego w dobie ROP wciąż potrzebujemy ekomodulacji?

Ekomodulacja jest jednym z narzędzi, które wykorzystuje się, by jak najskuteczniej i najpełniej realizować rozszerzoną odpowiedzialność producenta za wprowadzane opakowania i produkty. ROP bez ekomodulacji mógłby skutkować stosowaniem jednej stawki opłaty dla wszystkich opakowań, niezależnie od ich wpływu na środowisko. A przecież nie o to w ROP-ie chodzi! Odpowiedzialność producenta powinna być proporcjonalna do:

• skuteczności ekoprojektowania,
• cyrkularności opakowania lub produktu, najlepiej rozumianej jako wytwarzanie go z materiałów pochodzących z recyklingu oraz możliwość poddania go recyklingowi po zakończeniu cyklu życia,
• kosztów środowiskowych opakowania lub produktu (generowanych w całym cyklu życia),
• kosztów zagospodarowania odpadu.

Potrzebujemy więc zaawansowanego systemu ekomodulacji, który będzie uwzględniał więcej kryteriów niż jedynie rodzaj materiału, z którego wykonano opakowanie. Funkcjonujący w Polsce model opłaty produktowej nie daje producentom niemal żadnego wpływu na wysokość obciążeń finansowych. Ze względu na sposób naliczania opłaty (zależny od masy) zachęca jedynie do produkcji jak najlżejszych opakowań, nie licząc się z możliwościami i kosztami ich późniejszego przetworzenia.

Modulowane stawki opłaty produktowej powinny być dla wprowadzających atrakcyjne i zachęcać ich do inwestycji w rozwój bardziej zrównoważonych opakowań i produktów. Przy dobrze skonstruowanych kryteriach i skali tych opłat, rachunek ekonomiczny jest prosty:

prace badawcze + koszty inwestycyjne < koszt podwyższonej opłaty produktowej

Dodatkowymi źródłami zysku dla ekoprojektującego są np. niższe zużycie surowców, wzrost konkurencyjności (poprzez możliwość oferowania produktu taniej niż nieekoprojektujący konkurenci) i budowanie wizerunku marki odpowiedzialnej środowiskowo. To powinno się opłacać i powinno działać. Czy tak jest w rzeczywistości?

Czy ekomodulacja działa?

To zależy. Od czego? Głównie od wysokości bonusów, ulg i kar nakładanych ekomodulacją, ale też od stosunku opłaty do ceny produktu, od rodzaju tego produktu oraz od tempa, w jakim system dostosowuje się do (niekoniecznie ekologicznych) działań producentów.

Przyjrzymy się skuteczności ekomodulacji we Francji. Jak podała organizacja odpowiedzialności producenta CIEO, w latach 2012-2015 liczba zrzeszonych w niej producentów opakowań, którzy otrzymali karne opłaty, spadła o 49. W tym samym okresie odsetek butelek PET z aluminiowymi elementami spadł z 2,3% do 1,1%. Nie mamy jednak pewności, czy te korzystne zmiany były zasługą ekomodulacji. Tym bardziej, że w sektorze sprzętowym (EEE) zaobserwowane odwrotne tendencje – w latach 2010-2012 wzrósł odsetek laptopów (o 14 pp), lodówek (o 5 pp) i telefonów (o 3 pp), na które nałożono karną stawkę opłaty[iv].

Eksperci OECD wysnuli więc wniosek, że bardziej podatne na ekomodulację są towary:

• projektowane i produkowane regionalnie,
• o wysokim stosunku opłaty produktowej do ceny produktu,
• których przeprojektowanie jest stosunkowo tanie.

Sprzęt elektryczny i elektroniczny zwykle projektowany jest na rynki regionalne lub nawet globalne, dlatego przeprojektowanie go z myślą o regulacjach obowiązujących tylko w jednym państwie jest nieopłacalne. Korzystniej jest zapłacić podwyższoną opłatę, która i tak stanowi jedynie niewielki ułamek ceny produktu.

Z historycznych danych wynika, że na ekomodulację pozytywnie odpowiedział za to rynek opakowań (i to nie tylko we Francji). We Włoszech zaobserwowano odejście od etykiet typu sleeve na rzecz ich bardziej zrównoważonych alternatyw zawierających dodatkowe wskazówki ułatwiające segregację. Dwie firmy zrezygnowały też z opakowań z tworzyw sztucznych barwionych węglem, zastępując je łatwiejszymi w recyklingu opakowaniami barwionymi pigmentem organicznym[v].

Warto przy tym pamiętać, że obecny kształt rynku produktów i opakowań wymusza na organizacjach i rządach stałą analizę danych i (w razie potrzeby) możliwość szybkiego dostosowania przepisów i norm do zmian, które przeczą celom ekomodulacji. O czym mowa? Chociażby o sposobie naliczania opłaty za opakowania. Pierwotnie wiele państw naliczało ją za każdy kilogram wprowadzonych opakowań. W rezultacie producenci wytwarzali coraz lżejsze opakowania, które były bardzo trudne w recyklingu. Co więcej, za spadkiem masy nie szedł spadek ilości produkowanych opakowań. Mieliśmy więc podwójny problem. Rozwiązano go odchodząc od naliczania opłaty „za kilogram” na rzecz naliczania jej „za sztukę”.

Podsumowanie

Ekomodulacja jest jednym z ciekawszych narządzi pozwalających nakłonić przedsiębiorców do wzięcia pełnej odpowiedzialności za cały cykl życia ich produktów i opakowań. Kładzie nacisk na projektowanie towarów z myślą o ich recyklingu, a dodatkowo umożliwia zebranie środków finansowych za zagospodarowanie i przetworzenie wytworzonych z nich odpadów. Warto podkreślić, że ekomodulacji nie jest narzędziem idealnym – jej skuteczność w dużej mierze zależy od odpowiednio zaprojektowanych kryteriów i wysokości opłat. Przykłady z Francji, Włoch czy Belgii pokazują, że system ten potrafi zmieniać rynek na korzyść, ale też na niekorzyść środowiska. By uniknąć wypaczeń i niezamierzonych skutków, potrzebna jest ciągła analiza danych i gotowość ustawodawcy do dostosowywania przepisów do dynamicznie zmieniającej się sytuacji na rynku.

Więcej o wyzwaniach, rozterkach i bolączkach tworzącego się w Polsce systemu ROP posłuchasz w naszych podcastach:

• Kontrowersyjny projekt ROP – rozmowa z Piotrem Mazurkiem, ekspertem ds. GOZ z Konfederacji lewiatan
• Rozszerzona odpowiedzialność producenta i… konsumenta? Rozmowa z Dominikiem Dobrowolskim, działaczem na rzecz ochrony środowiska

Źródła:

1. A. Jędrzychowska, E. Poprawska, Analiza wybranych metod oceny systemów bonus-malus, https://www.ue.katowice.pl/fileadmin/_migrated/content_uploads/10_04.pdf
2. F. Laubinger, A. Brown, M. Dubois, P. Börkey, OECD Environment Working Papers No. 184, Modulated fees for Extended Producer Responsibility schemes (EPR), https://www.oecd.org/content/dam/oecd/en/publications/reports/2021/11/modulated-fees-for-extended-producer-responsibility-schemes-epr_bbf84337/2a42f54b-en.pdf
3. What is Eco-Modulation?, https://rev-log.com/resource/what-is-eco-modulation/
4. Greenpeace, Jak odejść od jednorazowego plastiku?, https://www.greenpeace.org/static/planet4-poland-stateless/2020/02/b90b92b4-jak_odejsc_od_plastiku.pdf

[i] EPR fee, https://www.conai.org/en/businesses/environmental-contribution/

[ii] https://www.fostplus.be/en/members/green-dot-rates

[iii] https://www.ecoembes.com/sites/default/files/inline-files/recursos/ecomodulation-guide.pdf

[iv] F. Laubinger, A. Brown, M. Dubois, P. Börkey, OECD Environment Working Papers No. 184, Modulated fees for Extended Producer Responsibility schemes (EPR), https://www.oecd.org/content/dam/oecd/en/publications/reports/2021/11/modulated-fees-for-extended-producer-responsibility-schemes-epr_bbf84337/2a42f54b-en.pdf

[v] F. Laubinger, A. Brown, M. Dubois, P. Börkey, OECD Environment Working Papers No. 184, Modulated fees for Extended Producer Responsibility schemes (EPR), https://www.oecd.org/content/dam/oecd/en/publications/reports/2021/11/modulated-fees-for-extended-producer-responsibility-schemes-epr_bbf84337/2a42f54b-en.pdf