EUDR, czyli co łączy lasy, konsumpcję i przepisy unijne?

27 czerwca 2024

Rozwój gospodarczy w obecnie dominującym modelu ma swoją wymierną cenę środowiskową. Te koszty wciąż rzadko są brane pod uwagę w rachunku zysków i strat, choć powszechnie wiadomo, że sposób, w jaki produkujemy i konsumujemy przyczynia się do globalnego ocieplenia; zanieczyszczenia gleb, powietrza, wody; zużycia surowców i  wyczerpywania zasobów naturalnych.

W pewnym stopniu odpowiedzialność za tę sytuację ponoszą wybory konsumenckie obywateli Unii, które mają swoje międzynarodowe przełożenie. Wynika to z faktu, że coraz więcej produktów kupowanych w Europie wytwarzanych jest w innych rejonach świata. Dotyczy to wielu sektorów, w tym spożywczego, którego rozwój przyczynia się w niektórych częściach globu do wylesiania i degradacji lasów.

Odpowiedzialna gospodarka leśna kluczem do zrównoważonej przyszłości

Według danych ONZ, 80% lądowych gatunków roślin i zwierząt żyje w najbardziej zróżnicowanych ekosystemach na Ziemi, czyli lasach. O potrzebie ich utrzymania nie trzeba nikogo przekonywać. Dzięki nim zmniejszają się wahania temperatury, ilość dwutlenku węgla, poprawie ulega jakość powietrza czy gleby. Lasy są źródłem życia, nie tylko dla flory i fauny, ale także dla ponad jednej czwartej ludności na świecie, dla których stanowią źródło utrzymania, leków, paliwa, żywności i schronienia. Pełnią więc ważną funkcję społeczną i gospodarczą.

W tym drugim aspekcie dostarczają przede wszystkim odnawialny surowiec dla przemysłu drzewnego, w którym w Polsce funkcjonuje ok. 173 tys. firm. Z wytwarzanych przez nie produktów korzystamy na co dzień – od mebli po papier. Tak więc zachowanie bioróżnorodności, przy jednoczesnym utrzymaniu gospodarczych korzyści płynących np. z pozyskiwania surowca z lasów, jest warunkiem utrzymania równowagi w przyrodzie. Wprowadzenie międzynarodowych wymogów dotyczących zrównoważonej gospodarki leśnej ma budować fundamenty utrzymania lasów.

EUDR, czyli przepisy, które pomagają chronić lasy

Jest to odpowiedź na niepokojące tendencje obserwowane w ostatnich dziesięcioleciach. Każdego roku na świecie ubywa 10 mln hektarów lasów. Powodem są zarówno zmiany klimatu jak i wylesianie np. pod tereny uprawne czy hodowlane.

W związku z tym Unia Europejska podejmuje szereg działań, których celem jest poprawa zdolności dostosowawczej lasów i zwiększenie ich odporności. Remedium ma być promocja odpowiedzialnej konsumpcji, produkcji i sprzedaży. W tym kierunku zmierzają przyjęte w 2023 roku przepisy unijne przeciwko wylesianiu, tzw. EUDR (EU Deforestation Regulation).

Rozporządzeniem objęte zostały przedsiębiorstwa, które wprowadzają na rynek UE lub eksportują z niego towary wytworzone z soi, wołowiny, oleju palmowego, kauczuku, kakao, kawy lub drewna. Firmy zobowiązano do dochowania należytej staranności, czyli swoistej gwarancji, że ich produkty wytworzono zgodnie z przepisami kraju pochodzenia i nie przyczyniły się do wylesiania. W przypadku artykułów z drewna biznes już od stycznia 2021 roku musi wykazać, że nie pochodzą one z obszarów zdegradowanych po 31 grudnia 2020 roku.

EUDR w praktyce

Aby sprostać nowym wymogom, przedsiębiorcy muszą zebrać wiele danych o produktach, które kupują i sprzedają. Chodzi m.in. o informacje geolokalizacyjne działki, z której pochodzi surowiec użyty do produkcji danego towaru.

Ponadto firmy będą musiały weryfikować, czy ich towary są zgodne z przepisami obowiązującymi w kraju produkcji, w tym  prawami człowieka i ludności rdzennej.

W pracach związanych z przygotowaniem nowych regulacji Komisję Europejską swoją wiedzą i doświadczeniem wspiera m.in. Forest Stewardship Council (FSC) – międzynarodowa organizacja, której celem jest wyznaczanie standardów odpowiedzialnej gospodarki leśnej na całym świecie.

FSC pomaga w spełnieniu wymogów EUDR

Biznes może przygotować się do tych zmian za pomocą np. narzędzi opracowanych przez FSC. Od czerwca 2024 r. pakiet rozwiązań pod nazwą FSC EUDR Aligned pozwala firmom, operatorom i podmiotom handlowym w całym łańcuchu dostaw spełnienie wymogów EUDR w zakresie legalności, zrównoważonego rozwoju i należytej staranności. Ten pakiet obejmuje zarówno narzędzia regulacyjne, takie jak opcjonalny standard FSC, który pomoże przedsiębiorcom działać zgodnie z EUDR, jak i narzędzia oparte na technologii blockchain oraz geolokalizacji.

W Polsce nadal brak organu właściwego do wdrożenia EUDR

Skuteczność EUDR na poziomie krajowym będzie zależała m.in. od organów wyznaczanych przez poszczególne państwa członkowskie. Będą one odpowiedzialne za egzekwowanie wymogów rozporządzenia, w tym poprzez prowadzenie kontroli. Z szacunków GUS i Krajowej Administracji Skarbowej wynika, że  EUDR nałoży obowiązki na 116 tys. przedsiębiorstw w Polsce.

To oznacza, że w ciągu bieżącego roku organ właściwy musiałby przeprowadzić 3,5 tys. kontroli. Aktualnie tylko Polska, Portugalia i Słowenia jak dotąd nie zgłosiły organu właściwego, który odpowiedzialny będzie za wdrażanie postanowień rozporządzenia, a firmy mają czas na dostosowanie się do niego do końca roku.

Konsumenci są coraz bardziej świadomi

Choć EUDR dotyczy przede wszystkim przedsiębiorców, to zapisy rozporządzenia będą miały znaczenie także dla konsumentów, którzy jak wskazują analizy coraz częściej chcą podejmować odpowiedzialne decyzje zakupowe.

Przykładowo, badanie Ipsos[1] pokazuje, że 71% badanych na świecie i 63% w Polsce chce kupować odpowiedzialnie i wybierać produkty, które nie szkodzą roślinom i zwierzętom. Prawie 40% respondentów znad Wisły rozpoznających logo FSC deklaruje też, że są w stanie zapłacić więcej za produkt certyfikowany.

EUDR wytycza kierunek zmian w Unii Europejskiej i poza nią

Światowe Forum Ekonomiczne szacuje, że od środowiska i usług z nim związanych zależy ponad połowa światowego PKB. To pokazuje zależność, która niekiedy umyka ekonomii niebiorącej pod uwagę skutków środowiskowych, mających wpływ na gospodarkę. Budownictwo, rolnictwo i produkcja żywności – jedne z najważniejszych sektorów gospodarki – są silnie zależne od naturalnych surowców.

Z założenia EUDR skupia się głównie na lepszej ochronie światowych zasobów leśnych. Jednak jego realne oddziaływanie będzie zależeć od przygotowania przedsiębiorców i władz odpowiedzialnych za egzekucję przepisów. W wymiarze międzynarodowym EUDR może mieć ogromny wpływ na gospodarkę leśną na świecie, gdyż dostęp firm do dużego rynku unijnego będzie zależeć od spełnienia wymogów tego rozporządzenia.

 Artykuł powstał na bazie materiałów Forest Stewardship Council

[1] Globalne badanie konsumenckie wykonane w 2022 roku przez Ipsos na zlecenie Forest Stewardship Council (FSC) jest jednym z największych tego rodzaju: objęło 26 800 konsumentów w 33 krajach. W Polsce w sondażu wzięło udział 800 respondentów. Więcej: https://pl.fsc.org/pl-pl/newsfeed/konsumenci-chcieliby-kupowac-odpowiedzialnie