Co to jest zrównoważony rozwój?

4 stycznia 2024

Spis treści

• Czym jest zrównoważony rozwój?
• Strategia i cele zrównoważonego rozwoju
• Zasady zrównoważonego rozwoju
• Znaczenie zrównoważonego rozwoju
• Działania dla zrównoważonego rozwoju
• Zrównoważony rozwój a raportowanie ESG
• Wyzwania zrównoważonego rozwoju
• Przyszłość zrównoważonego rozwoju

Koncepcja zrównoważonego rozwoju robi zawrotną karierę w ostatnich latach, wskazując kierunek w jakim powinien podążać świat. Dla wielu jest nadzieją na lepsze jutro, kiedy w bilansie zysków i strat zostaną ujęte również koszty społeczne i środowiskowe. Zrównoważony rozwój jest więc alternatywą dla modelu rozwojowego opartego wyłącznie na wzroście gospodarczym. Zgodnie z tą koncepcją, w ogólnym rachunku zysków i strat, pod uwagę należy brać również koszty społeczne i środowiskowe.

Najwcześniejsze wzmianki na temat zrównoważonego rozwoju pojawiły się w pierwszej pracy naukowej z dziedziny leśnictwa. Ujrzała ona światło dzienne w XVIII w. Jej autorem był saksoński zarządca kopalni, Hans Carl von Carlowitz, który ze względu na bardzo wysokie zapotrzebowanie na drewno, wypracował koncepcję powstrzymującą deforestację. Główna idea przyświecająca pracy Carlowitza polegała na wycince lasu w taki sposób, aby mógł się samodzielnie odrodzić.

Współcześnie zrównoważony rozwój rozumiany jest dużo szerzej i obejmuje praktycznie cały ziemski ekosystem. Opracowaniem zagadnienia zajęła się powołana przez Sekretarza Generalnego ONZ w 1983 r. Komisja Burtland, która cztery lata później opublikowała raport pt. „Nasza Wspólna Przyszłość”. Czytamy w nim: „Na obecnym poziomie cywilizacyjnym możliwy jest rozwój zrównoważony, to jest taki rozwój, w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie”. Autorzy podkreślali, że jest to proces, który wymaga woli politycznej i podjęcia niekiedy trudnych decyzji, zapewniających powiązanie wzrostu gospodarczego, ochrony środowiska i sprawiedliwości społecznej. W 1992 r. podczas „Szczytu Ziemi” ONZ w Rio de Janeiro, podpisano plan działania na XXI w. utrzymany w duchu zrównoważonego rozwoju. Od tego czasu idea zyskuje na popularności.

Strategia i Cele Zrównoważonego Rozwoju

W 2015 r. ONZ opracowała Agendę 2030, czyli szeroko zakrojony plan rozpisany na 17 konkretnych Celów Zrównoważonego Rozwoju (Sustainable Development Goals, SDG). Określono 17 SDG powiązanych ze 169 działaniami, które powinny być realizowane przez: rządy, organizacje międzynarodowe oraz pozarządowe, sektor nauki i biznesu oraz obywateli.

Tych 17 celów to:

1. Koniec z ubóstwem – eliminacja ubóstwa na całym świecie
2. Zero głodu – zakończenie głodu na świecie, osiągnięcie bezpieczeństwa żywnościowego i zrównoważonego rolnictwa
3. Dobre zdrowie i jakość życia – zapewnienie wszystkim ludziom zdrowego życia i dobrobytu
4. Dobra jakość edukacji – zapewnienie wysokiej jakości edukacji dla wszystkich oraz możliwości uczenia się przez całe życie
5. Równość płci – osiągnięcie równości płci oraz wzmocnienie pozycji kobiet i dziewcząt
6. Czysta woda i warunki sanitarne – zapewnienie wszystkim dostępu do wody i dobrych warunków sanitarnych
7. Czysta i dostępna energia – zapewnienie wszystkim dostępu do stabilnej i nowoczesnej energii w przystępnej cenie
8. Wzrost gospodarczy i godna praca – inkluzywny wzrost gospodarczy, produktywne zatrudnienie i godna praca dla wszystkich
9. Innowacyjność, przemysł, infrastruktura – rozwój stabilnej infrastruktury, osiągnięcie równowagi w przemyśle oraz wspieranie innowacyjności
10. Mniej nierówności – zmniejszenie nierówności w krajach i między krajami
11. Zrównoważone miasta i społeczności – bezpieczne miasta i osiedla sprzyjające włączeniu społecznemu
12. Odpowiedzialna konsumpcja i produkcja – zapewnienie wzorców odpowiedzialnej konsumpcji i produkcji
13. Działania na rzecz klimatu – pilne działania zwalczające zmiany klimatyczne i ich skutki
14. Życie pod wodą – ochrona oceanów, mórz i zasobów morskich
15. Życie na lądzie – ochrona ekosystemów lądowych i różnorodności biologicznej
16. Pokój, sprawiedliwość i silne instytucje – stworzenie pokojowych, inkluzywnych społeczeństw oraz silnych odpowiedzialnych instytucji
17. Partnerstwo na rzecz celów – ożywienie globalnego partnerstwa na rzecz zrównoważonego rozwoju

Zasady zrównoważonego rozwoju

Wszystkie SDG z założenia prowadzą do budowy lepszego świata z korzyścią dla ludzi i środowiska. Najważniejsze przyjęte zasady Agendy 2030 obejmują 5 obszarów:

• Ludzie: utrzymanie równowagi między potrzebami teraźniejszości a przyszłością – działania obecnych pokoleń nie powinny zagrażać zdolności tych przyszłych do zaspokajania własnych potrzeb.
• Planeta: ochrona środowiska i zasobów naturalnych – należy dbać o ekosystemy, bioróżnorodność i ochronę klimatu, aby zapewnić długotrwałą zdolność planety do podtrzymywania życia.
• Dobrobyt: zrównoważony wzrost gospodarczy i innowacje – promowanie efektywnego i zrównoważonego rozwoju gospodarczego oraz stosowanie innowacji i technologii minimalizujących wpływ na środowisko oraz poprawiających jakość życia ludzi.
• Pokój: sprawiedliwość społeczna i równość dostępu do zasobów – zapewnienie powszechnie równych szans rozwojowych i dostępu do podstawowych usług; ma eliminować nierówności społeczne i ekonomiczne.
• Partnerstwo: zintegrowane podejście i współpraca między sektorami –przenikanie się celów wymaga koordynacji i zaangażowania różnych aktorów życia społeczno-gospodarczo-politycznego, co wymaga współdziałania na rzecz zdrowego rozwoju.

Znaczenie zrównoważonego rozwoju

Brak podjęcia kroków w kierunku uzyskania równowagi między różnymi sferami życia społecznego, ekonomicznego i środowiskowego ma pogłębiać i tworzyć nowe problemy współczesnego świata. Dalsze niekontrolowane wykorzystanie zasobów naturalnych prowadzi do ich wyczerpania i degradacji środowiska. Ubóstwo i nierówności społeczne eskalują napięcia i konflikty. Zwiększanie emisji gazów cieplarnianych prowadzi do zmian klimatu i wzrostu temperatury, które wpływają na wiele aspektów życia. Susze, powodzie, wysokie temperatury, migracje to tylko kilka ze skutków związanych z tym fenomenem. Zrównoważony rozwój jest próbą odpowiedzi m.in. na te wyzwania cywilizacyjne, dążąc do stabilizacji. Wiele wskazuje, że bez zaadresowania tych problemów, przyszłość ludzkości nie przedstawia się w jasnych barwach.

Działania dla zrównoważonego rozwoju

Zrównoważony rozwój nie jest idealistyczną mrzonką o lepszym jutrze. Wiele np. firm zmienia swoje modele biznesowe w taki sposób, aby uwzględnić Cele Zrównoważonego Rozwoju. W zależności od branży, koncentrują się zazwyczaj na kilku z nich, np. odpowiedzialnej konsumpcji i produkcji, równości płci, przeciwdziałaniu zmianom klimatu. Jednym z najczęściej przytaczanych przykładów firmy, która działa w tym duchu jest Patagonia, która od lat zrezygnowała ze zwiększania sprzedaży pomimo wysokiego popytu, a jej właściciel przekazał majątek na walkę ze zmianami klimatu.

Zrównoważone praktyki w gospodarce

Zrównoważone praktyki w gospodarce to nie tylko dbałość o efektywność energetyczną i oszczędność surowców, ale przede wszystkim – zmiana paradygmatu. Zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju, o gospodarce dziś należy myśleć nie tylko w kontekście tradycyjnych kosztów gospodarczych, ale także aspektów społecznych i środowiskowych.

Taki holistyczny rozwój gospodarczy wiąże się z zieloną transformacją, czyli równowagą między wzrostem gospodarczym a ochroną środowiska, oraz z inkluzją społeczną, której efektem jest włączenie osób dotychczas wykluczonych z rynku pracy.

Zrównoważony rozwój zakłada także nowe podejście do produkcji i konsumpcji skupiające się na efektywności w duchu less waste, czyli zmniejszeniu zużycia zasobów naturalnych i wytwarzania odpadów.
To podejście praktykuje się w miastach i firmach, które coraz częściej wdrażają inicjatywy społecznej odpowiedzialności biznesu oraz uwzględniają kryteria zrównoważonego rozwoju.

Zrównoważone miasta i przedsiębiorstwa stają się katalizatorem przemiany w kierunku bardziej odpowiedzialnej gospodarki. Możemy obserwować te tendencje dzięki m.in. Sustainable Cities Index, który analizuje działania miast.

Ochrona środowiska i zasobów naturalnych

Kolejnym ważnym obszarem jest ochrona środowiska i zasobów naturalnych – cztery z 17 celów Agendy 2030 dotyczą kondycji planety.

Realizacja pierwszego z nich, czyli zapewnienia wszystkim dostępu do czystej wody, wiąże się przede wszystkim z:

• rozwojem infrastruktury wodno-sanitarnej (studni, oczyszczalni, systemów uzdatniania wody, sieci kanalizacyjnych, toalet publicznych),
• edukacją higieniczną,
• zrównoważonym zarządzaniem zasobami wodnymi obejmującym: ochronę źródeł wody, odpowiedzialne wykorzystanie i regulacje czerpania wód gruntowych.

Drugim celem ochrony środowiska i zasobów naturalnych jest zapewnienie wszystkim czystej energii i dostępu do niej po przystępnej cenie. Aby go zrealizować, należy:

• promować i inwestować w odnawialne źródła energii (energię słoneczną, wiatrową i geotermalną),
• zwiększać efektywność energetyczną w przemyśle, budownictwie i transporcie,
• inwestować w nowoczesną infrastrukturę energetyczną,
• stopniowo wycofywać się z paliw kopalnych,
• rozwijać technologie magazynowania energii.

Ochrona oceanów, mórz i zasobów morskich stanowi trzeci cel Agendy 2030 odnoszący się do planety. Działania powinny koncentrować się na:

• ograniczeniu zanieczyszczeń morskich,
• ochronie różnorodności biologicznej morskiej,
• zapobieganiu nadmiernemu połowowi,
• tworzeniu chronionych obszarów morskich.

Ostatni cel dotyczy ochrony ekosystemów lądowych oraz różnorodności biologicznej. Ten aspekt wiąże się przede wszystkim z koniecznością:

• zahamowania wylesiania,
• zrównoważonego gospodarowania lasami,
• ochrony siedlisk przyrodniczych,
• prowadzenia działań na rzecz ochrony zagrożonych gatunków.

Walka z ubóstwem i nierównościami społecznymi

Kolejnym obszarem, wokół którego koncentruje się Agenda 2030, są ludzie i pokój. Fundamentalna jest walka z ubóstwem i nierównością społeczną poprzez:

• zapewnienie równego dostępu do edukacji – eliminowanie barier finansowych i kulturowych oraz promowanie edukacji jako narzędzia wyjścia z ubóstwa;
• powszechny dostęp do opieki zdrowotnej – w tym prewencji, leczenia i dostępu do podstawowych usług medycznych;
• tworzenie godziwych miejsc pracy – promowanie godziwych warunków pracy i eliminowanie dyskryminacji na rynku pracy;
• wspieranie społeczności lokalnych – inwestowanie w rozwój lokalnej infrastruktury, edukacji, kultury i usług społecznych, co pomoże zredukować nierówności między obszarami wiejskimi a miejskimi;
• zwalczanie nierówności płci – promowanie równości płci, eliminowanie przemocy i dyskryminacji wobec kobiet oraz zapewnienie im równej reprezentacji, szans na rynku pracy i w życiu społecznym;
• wsparcie najuboższych i bezdomnych – tworzenie programów wsparcia dla najbardziej potrzebujących.

Polityka i regulacje wspomagające zrównoważony rozwój

Polityka i regulacje odgrywają ważną rolę we wspieraniu zrównoważonego rozwoju na poziomie globalnym, krajowym i lokalnym. Jednym z najbardziej ambitnych inicjatyw na poziomie unijnym, która nawiązuje do tej koncepcji jest strategia na rzecz wzrostu, znana jako „Europejski Zielony Ład”. Jej celem jest budowa inkluzywnego, dobrze prosperującego społeczeństwa z nowoczesną, opartą na wiedzy, konkurencyjną gospodarką efektywnie i odpowiedzialnie korzystającą z zasobów. Jednym z mechanizmów, który będzie wspierał tę transformację jest finansowanie projektów, zgodnych z ideami zrównoważonego rozwoju. Włączanie celów zrównoważonego rozwoju strategii państw wiąże się z zapewnieniem innowacyjności i konkurencyjności, a zatem również z gwarancją bezpieczeństwa gospodarczego w najbliższej przyszłości.

Zrównoważony rozwój a raportowanie ESG

Temat zrównoważonego rozwoju pojawia się również w kontekście niefinansowego raportowania ESG (ang. Environmental, Social, Governance), które staje się obowiązkiem dla wielu firm w UE wymienionych w dyrektywie NFRD (Nonfinancial Disclosure Reporting Directive) oraz CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive). Obecnie dotyczy ono spółek giełdowych oraz dużych podmiotów o przychodach przekraczających 170 mln zł netto w ciągu roku oraz posiadających aktywa i pasywa na poziomie co najmniej 85 mln zł. Zmieni się to jednak w bliskiej przyszłości, bo już w 2026 roku tym obowiązkiem zostaną objęte wszystkie spółki publiczne i prywatne działające na terenie Unii Europejskiej.

Raportowanie ESG ma przeciwdziałać coraz większej eksploatacji zasobów naturalnych i degradacji środowiska, a tym samym – rozliczać firmy ze stopnia realizacji celów zrównoważonego rozwoju. Odnosi się do trzech obszarów.

• Environmental (Środowisko) – dotyczy podejmowanych przez firmę działań z ochrony środowiska naturalnego, ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, efektywności energetycznej, zarządzania odpadami oraz ochrony bioróżnorodności.
• Social (Społeczeństwo) – obejmuje relacje firmy z: pracownikami, społeczno-kulturowym otoczeniem, klientami i innymi interesariuszami. Skupia się na zatrudnieniu, prawach pracowniczych, zaangażowaniu społecznym, różnorodności i włączaniu osób wykluczonych.
• Governance (Zarządzanie) – dotyczy jakości: zarządzania firmą, przejrzystości, etyki, niezależności zarządu, działań antykorupcyjnych oraz zgodności z przepisami prawnymi i standardami etycznymi.

Wskaźniki ESG to mierniki oceniające wydajność i postęp firm w tych trzech obszarach. Obejmują wiele danych, takich jak: ilość emitowanych gazów cieplarnianych, poziom zatrudnienia kobiet w stosunku do mężczyzn, liczba zaangażowanych społeczności lokalnych, jakość raportowania finansowego i wiele innych.

Informacje z raportów ESG ułatwiają inwestorom, klientom, pracownikom i innym interesariuszom ocenę firmy pod względem wdrażania strategii zrównoważonego rozwoju, co może wpłynąć na ich decyzje zakupowe czy inwestycyjne.

Natomiast z perspektywy przedsiębiorstwa raportowanie niefinansowe to szansa na transparentne prezentowanie swojego zaangażowania w środowisko, społeczeństwo i zarządzanie, co buduje zaufanie i wiarygodność w oczach interesariuszy.

Wyzwania zrównoważonego rozwoju

Za największe wyzywania pojawiające się przed wcieleniem zasad zrównoważonego rozwoju w życie uznaje się: ubóstwo, dług, katastrofę klimatyczną, wojnę, wzrost populacji, degradację środowiska oraz brak specjalistycznych technologii. Wśród rozwiązań wskazuje się:

• finansowanie – znalezienie źródeł finansowania niezbędnych do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju w krajach rozwijających się oraz zobowiązanie krajów uprzemysłowionych do zwiększenia wsparcia do poziomu 1,5% produktu krajowego brutto;
• rozwój człowieka, zdrowia i edukacji – zapewnienie programów rozwoju człowieka, zdrowia i edukacji dla najmniej rozwiniętych narodów oraz efektywnego dostarczania tych usług;
• inwestycje i handel – osiągnięcie integracji i promowanie inwestycji, a także uczynienie globalnej gospodarki bardziej transparentną i zgodną z prawem;
• nowe źródła finansowania – znalezienie nowych środków finansowania na wsparcie wysiłku rozwojowego krajów rozwijających się;
• transfer technologii – transfer i przyjęcie nowoczesnych technologii odpowiednich dla środowiska oraz zachęcanie naukowców do pracy badawczej;
• dziedzictwo kulturowe – zachowanie i promowanie dziedzictwa kulturowego;
• uczestnictwo krajów rozwijających się – zapewnienie pełnego i efektywnego uczestnictwa krajów rozwijających się w instytucjach gospodarki międzynarodowej i w podejmowaniu decyzji.

Przyszłość zrównoważonego rozwoju

Działalność gospodarcza człowieka i szybki wzrost globalnej populacji doprowadził do bezprecedensowych zmian środowiska naturalnego. Dotychczasowy sposób rozwoju wygenerował wyzwania cywilizacyjne, które zagrażają życiu na Ziemi. Problemy zostały zdiagnozowane, a ogłoszone przez ONZ i konsekwentnie promowane rozwiązania opierają się na zasadach zrównoważonego rozwoju. Stały się filarem m.in. strategii Unii Europejskiej, która wzmocniła regulacje i poprzez również instrumenty finansowe wdraża te idee w życie.

Wiele firm, organizacji pozarządowych podążyło tym tropem. Gołym okiem widać, że skala działań rośnie w czasie. Czy jednak w odpowiednim tempie? Czy ta transformacja zachodzi na całym świecie? I najważniejsze pytanie, czy my, również staramy się przestrzegać tych zasad w życiu codziennym. Niestety, nadal często spotykamy się z brakiem szacunku wobec środowiska, który przejawia się nawet w tak przyziemnej czynności, jak posprzątanie po sobie i posegregowanie śmieci. Rządy, firmy, organizacje społeczne nie zrobią wszystkiego za nas, bo sukces zrównoważonego rozwoju, zapewniający lepszą przyszłość, zależy od każdego z nas.