System kaucyjny w Polsce od 1 października – czy jesteśmy gotowi na nowe obowiązki?

10 października 2025

Od 1 października obowiązują przepisy dotyczące systemu kaucyjnego. Czy rzeczywiście 1 października zobaczyliśmy na półkach napoje z etykietą wskazującą na system kaucyjny. Czy jesteśmy gotowi na ten system?

Poziomy zbiórki i obowiązki przedsiębiorców

Ustawa o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi ustanowiła regulacje nakładające na przedsiębiorców wprowadzających napoje w butelkach jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych o pojemności do 3 litrów, w puszkach metalowych o pojemności do 1 litra oraz w butelkach szklanych wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra obowiązek zapewnienia zbierania tych opakowań. Poziomy zbiórki mają wynieść w latach 2025-2028 77% wprowadzonych opakowań, a od roku 2029 poziom ten ma wzrosnąć do 90%. W ustawie wskazano również, że realizacja tego obowiązku może odbywać się jedynie poprzez uczestnictwo w systemie kaucyjnym. Jednocześnie w ustawie określono wymagania dla podmiotów reprezentujących tworzących systemy kaucyjne oraz dla samych systemów. Zachętą do uzyskiwania poziomów zbierania jest opłata produktowa, którą poniosą przedsiębiorcy w przypadku nieuzyskania wymaganego poziomu zbierania.

Unikalny model systemu kaucyjnego w Polsce

Polski system kaucyjny jest niewątpliwie unikalny na skalę europejską. Przyjęto rozwiązanie, które pozwala na funkcjonowanie w obrębie całego kraju systemów kaucyjnych prowadzonych przez różnych operatorów. Jest to model, który z jednej strony daje przedsiębiorcom wprowadzającym napoje wybór najkorzystniejszej oferty przystąpienia do systemu, ale z drugiej strony wymaga pełnej koordynacji działania między poszczególnymi systemami. Ustawa pozostawia tę koordynację samym podmiotom reprezentującym, nie tworząc odgórnie instytucji parasolowej, która spinałaby poszczególne systemy. Takie rozwiązanie może utrudnić spójne działanie systemów chociażby w przypadku jednostek handlowych, którym zostaną przekazane przez poszczególne podmioty reprezentujące różne systemy informatyczne obsługujące pobieranie i zwracanie kaucji. Przykład innych krajów takich jak Niemcy, gdzie również funkcjonuje kilku operatorów, choć inaczej niż w Polsce, bo działających na określonych obszarach kraju, pokazuje, że samodzielne utworzenie przez operatorów organizacji parasolowej wymagało kilku lat.

Obowiązki jednostek handlowych w systemie kaucyjnym

Ustawa zakłada, że wszystkie jednostki handlowe, oferujące produkty w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym będą zobowiązane do pobierania kaucji. Natomiast każda jednostka handlu detalicznego i hurtowego o powierzchni sprzedaży powyżej 200 m2, w której będą oferowane użytkownikom produkty w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym, będzie zobowiązana do odbierania pustych opakowań i odpadów opakowaniowych oraz do zwrotu kaucji. Mniejsze jednostki handlowe będą mogły dobrowolnie odbierać te opakowania i odpady opakowaniowe oraz zwracać kaucję. Jednak w przypadku gdy w ofercie tych jednostek znajdą się także napoje w butelkach szklanych wielokrotnego użytku, będą także obowiązane do odbierania pustych opakowań.

Zbiórka ręczna czy automaty? Jak będzie wyglądać odbiór opakowań

W pierwszych latach system kaucyjny będzie opierał się głownie na zbiórce ręcznej zwracanych przez klientów opakowań. Wynika to choćby ze struktury handlu w Polsce, gdzie nadal dużą część jednostek handlowych stanowią małe sklepy, ale także z ograniczonej dostępności butelkomatów i ich stosunkowo wysokiej ceny. Finalnie zapewne automaty zdominują zbiórkę opakowań, ale będzie to proces długoletni czego przykładem znów są Niemcy, gdzie po 19 latach funkcjonowania systemu wciąż prawie 10% zbieranych opakowań napojów odbywa się w zbiórce ręcznej.

Finansowanie systemu kaucyjnego – kto ponosi koszty?

System kaucyjny finansowany będzie głównie ze środków pochodzących od wprowadzających napoje w ramach obowiązków wynikających z rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Dodatkowo system będzie finansowany ze środków pochodzących z nieodebranej kaucji oraz ze sprzedaży materiałów pochodzących z przetwarzania odpadów opakowaniowych.

Czy system kaucyjny faktycznie ruszył w październiku?

Od 1 października obowiązują więc przepisy dotyczące zapewnienia przez wprowadzających napoje poziomu zbierania, który wyniesie 77% masy opakowań napojów wprowadzonych w ostatnim kwartale bieżącego roku. W gotowości czeka 7 podmiotów reprezentujących, które uzyskały już zezwolenie na utworzenie systemów kaucyjnych. Także sprzedawcy przygotowują się do uruchomienia systemu zakupując butelkomaty czy przygotowując się do zbiórki ręcznej. Ale to od wprowadzających napoje w opakowaniach zależy, czy systemy kaucyjne rzeczywiście zostaną uruchomione w październiku. Aby systemy kaucyjne zaczęły funkcjonować konieczne jest z jednej strony przystąpienie do systemów wprowadzających napoje w opakowaniach, a z drugiej jednostek handlowych, w których ofercie znajdą się napoje w opakowaniach objętych kaucją. Jeżeli więc wprowadzający nie przystąpią do systemu to tym samym nie będzie na rynku napojów objętych kaucją, a więc jednostki handlowe nie będą miały obowiązku przystąpienia do systemu.

Opłata produktowa jako alternatywa dla przystąpienia do systemu

Opłata produktowa w 2025 roku wynosi 10 gr za 1 kg nieuzyskanego poziomu zbierania. Stąd wielu przedsiębiorców znając wysokie koszty wiążące się z przystąpieniem do systemu kaucyjnego może zdecydować się na uiszczenie opłaty produktowej i nie przystępowanie w tym roku do systemu. Dopiero w 2026 roku opłata produktowa zostanie podniesiona do 1 zl za kg niezebranych opakowań, a przy tym w sytuacji, gdy przedsiębiorca nie przystąpi do systemu kaucyjnego opłata wzrośnie do 3 zl za 1 kg niezebranych opakowań. W przypadku nieuzyskania wymaganych poziomów zbierania w ramach systemu kaucyjnego konieczne będzie także uiszczenie opłaty produktowej, z tym że w tym przypadku należna opłata dzielona będzie w proporcji 50%/50% pomiędzy podmiot reprezentujący a wprowadzającego napoje w opakowaniach.

Czy więc od 1 października idąc do sklepu znajdujemy na półkach napoje, których opakowania objęte są kaucją? Póki co to odosobnione przypadki. Tym samym prowadzący jednostki handlowe nieposiadające w swojej ofercie opakowań objętych kaucją nie będą zawierały umów z podmiotami reprezentującymi. Nie będzie więc powszechnej zbiorki opakowań. Należy więc traktować ostatni kwartał tego roku jako pilotaż uruchomienia systemów kaucyjnych.

Jak przygotować się do wdrożenia systemu kaucyjnego?

Pomimo to przedsiębiorcy chcący w tym lub przyszłym roku przystąpić do systemu kaucyjnego powinni już zacząć przygotowania. Wymagać to będzie m.in. wprowadzenia zmian na etykiecie, poprzez dodanie specjalnego oznaczenia. Konieczne będzie także zarejestrowanie produktu w bazie danych systemu kaucyjnego i uzyskanie nowych kodów GTIN i EAN. Z kolei jednostki handlowe powinny przygotować się do odbierania opakowań zakupując butelkomaty, bądź wygospodarowując miejsce do zbiórki ręcznej. Konieczne też będzie zawarcie przez prowadzących jednostki handlowe, umów z podmiotami reprezentującymi z tym, że obowiązek ten dotyczy sytuacji, gdy w ofercie sklepu są napoje, których opakowania są objęte kaucją.

Edukacja konsumentów – klucz do sukcesu systemu kaucyjnego

Odrębną, ale nie mniej ważną kwestią jest budowanie świadomości konsumentów dotyczącej funkcjonowania systemu kaucyjnego. Przepisy ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi nie przewidziały prowadzenia działań edukacyjnych przez operatorów systemów kaucyjnych. Stąd inicjatywa Ministerstwa Klimatu i Środowiska prowadzenia akcji edukacyjnej informującej o zbliżającym się systemie kaucyjnym. System kaucyjny wymusi zmianę nawyków mieszkańców, którzy już nie będą wyrzucać opakowań po napojach do śmietnika ale gromadzić je będą niezgniecione w domach i przekazywać do punktów zbierania. Badania wskazują, że większość z nas oczekuje uruchomienia systemu kaucyjnego, ale duża część osób wciąż nie wie, jakie zasady będą obowiązywały w tym zakresie.