Śmietnik jaki jest, każdy widzi.

14 listopada 2025

Śmieci dotyczą wszystkich nas. Mamy z nimi różne relacje – nie znosimy ich, widzimy w nich wartość, segregujemy je, ale najczęściej musimy je wynosić. Miejscem, w którym nasze odpady przestają należeć do nas jest altana śmietnikowa. Punkt przejścia znajdujący się bardzo blisko, a jego różnorodność i zawartość wciąż nas zaskakuje, zachwyca, czasem zasmuca. Przyglądaliśmy się tym emocjom w jednej zrealizowanych współprac.

Jak widzimy altany śmietnikowe?

Zespół Edukacji Ekologicznej Interzero wraz z Fundacją Uwaga, Śmieciarka Jedzie przeprowadził badanie, którego celem było rozpoznanie w małej skali naszych sposobów postrzegania i korzystania ze śmietników. Zapytałyśmy o wygląd altan, ich poziom uporządkowania, spory pojawiające się wokół śmietników oraz o pomysły i znane rozwiązania, które mogłyby usprawnić działanie jednego z najbliższych nam punktów na odpady. Choć próba nie była reprezentatywna statystycznie, to niemal 150 odpowiedzi dały wyraźny obraz codziennych doświadczeń użytkowników i ujawniły ważne wątki np.: związane z dostępnością. Ucieszyło nas zaangażowanie udzielających odpowiedzi. Wypowiedzi były szczegółowe, długie, wskazywały na konkretne bariery. Potwierdza to przekonanie, że śmietnikowe sprawy naprawdę nas dotykają, dostrzegamy problemy, które pojawiają się wokół altan, analizujemy je i widzimy możliwości.

Badanie eksploracyjne

Ankieta online dostępna była w mediach społecznościowych Eko bez kantów i Fundacji Uwaga, Śmieciarka Jedzie (w tym w grupach lokalnych w całej Polsce będących pod opieką inicjatywy) w dniach od 3 września do 10 października 2025. Zawierała ona pytania zamknięte i otwarte. Wiek odpowiadających wahał się między 18 a 65 rokiem życia i byli to głównie osoby mieszkające na osiedlach w zabudowie wielorodzinnej.

Co nie działa w altanie śmietnikowej?

Pomimo części pozytywnych odpowiedzi, znalazło się wśród nich sporo uwag do funkcjonowania czy estetyki altan. Poniżej prezentujemy główne wskazania.

Estetyka i lokalizacja: altany śmietnikowe najczęściej znajdują się na osiedlach mieszkaniowych (73%). Ich wygląd oceniany jest umiarkowanie pozytywnie – 53% respondentów uważa, że dobrze wpisują się w otoczenie, choć wielu wskazuje na zbyt masywną zabudowę i brak zieleni.

„Bałagan jaki robią ludzie. Nie chce im się wrzucać worków do pojemników, zostawiają je gdziekolwiek, podrzucają odpady pobudowlane, butelki, puszki, paczki po papierosach wokół altany (obok jest sklep monopolowy)”

Funkcjonalność: dwie trzecie uczestników badania uważa, że altany wspierają segregację odpadów. Jednak chaotyczne rozmieszczenie pojemników, brak oznaczeń i niedobór kontenerów na niektóre frakcje utrudniają ten proces. Problemem są też współmieszkańcy ignorujący zasady segregacji.

„Drzwi są za wąskie, a w środku między pojemnikiem a ścianką trzeba się przeciskać bokiem.”
„Zamykanie na klucz. Część ludzi zgubiła klucz i wiata już nie jest zamykana”

Dostępność: to największe wyzwanie. Aż 36% respondentów wskazało konkretne bariery dla osób starszych i z niepełnosprawnościami. Wśród najczęściej wymienianych problemów znalazły się: ciężkie drzwi i klapy, wysokie progi, brak miejsca na manewrowanie wózkiem, słabe oświetlenie.
Wypowiedzi uczestników pokazują, że altany często zawodzą w swojej podstawowej funkcji – zamiast ułatwiać, utrudniają dostęp do segregacji odpadów.

„Osoba siedząca na wózku musi podrzucać śmieci do góry, żeby w ogóle wyrzucić. Plastik i szkło mają tylko małe otwory, umieszczone zbyt wysoko.”
„Pojemnik na szkło ma tak ciężką i pobrudzoną odchodami gołębi pokrywę, że nawet dla zdrowej osoby skorzystanie z niego nie jest łatwe. Podłoga jest często śliska od mokrych odpadów spożywczych, więc wchodzenie do altany to ryzyko.”

Spory sąsiedzkie: co trzecia osoba potwierdziła, że altana była źródłem konfliktów. Najczęstsze przyczyny to: nieporządek i niewłaściwa segregacja, spory o dostęp i klucze, zapachy i hałas. Altany są często postrzegane jako przestrzeń „niczyja”, co sprzyja braku odpowiedzialności i eskalacji problemów.

Śmietnik idealny

Respondentki i respondentki wskazali wiele rozwiązań na zastane problemy odnosząc się do swoich doświadczeń. Wśród propozycji padło między innymi:

czytelne oznaczenia pojemników (wielojęzyczne, z grafikami),
usprawnienia mechaniczne (lżejsze klapy, pochylnie),
lepsza organizacja przestrzeni (oddzielne strefy),
oświetlenie i monitoring,
działania społecznościowe (sprzątania, tablice zasad, giveboxy).

Wiele z tych pomysłów to działania niskokosztowe, możliwe do samodzielnego wdrożenia przez spółdzielnie czy zarządców altan.

„Widziałam kiedyś przy śmietniku specjalną półkę, na którą wrzucane były sprawne przedmioty lub wymagające lekkiej naprawy – można sobie to było wziąć. Ewidentnie ktoś się tym opiekował, bo był porządek i wyglądało to elegancko.”
„Myślę, że zielony dach na altanie może być świetnym rozwiązaniem nie tylko przyjemnym dla oka mieszkańców, ale również dobrym przykładem strategicznego podejścia do ochrony środowiska.”

Historie ze śmietnika

Wśród wypowiedzi znalazły się zabawne anegdoty, które pokazują, że altany są częścią codziennego życia – od zgubionych kluczy po spotkania z „końmi na biegunach”. Jednocześnie wskazują na potrzebę edukacji i współodpowiedzialności.

„To hit, wychodzę z psem co rano na spacer, a że około 5 jest jeszcze ciemno więc idę na pół zaspana. Mijam altanę a tam stoi postura dużego labradora. Biorę psa pod pachę długo nie myśląc i w nogi, obracam się po kilku metrach i nic mnie nie goni – dalej stoi. Krążyłam tak wokół bloku dopóki nie zrobiło się widno i okazało się że to był koń na biegunach, którego ktoś postawił obok wiaty.”
„Kiedyś wyrzucałam worek ze śmieciami i w tej samej ręce trzymałam klucze. Oczywiście klucze poszły do kontenera razem z workiem. Kontener był pusty więc klucze wylądowały na samym dnie. Ja 155 cm, a kubeł głęboki. Cóż, wdrapałam się po ściance do środka kontenera, później jakoś wyszłam i przy okazji przestraszyłam sąsiadkę, która przyszła wyrzucić śmieci i nie spodziewała się że grasuję w kontenerze.”

Śmietnik to przestrzeń społeczna

Altana śmietnikowa to nie tylko infrastruktura – to przestrzeń społeczna, w której ujawniają się nawyki, napięcia i potrzeby mieszkańców. Wdrażanie praktycznych rozwiązań może poprawić komfort użytkowania, zwiększyć poziom segregacji i ograniczyć konflikty. To małe zmiany, które mogą przynieść duży efekt.

Co dalej?

W kolejnym kroku badania staną się elementem zajęć ze studentami i studentami na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Porozmawiamy o tym jak decyzje projektowe mogą rozwiązywać problemy wskazane w ankiecie. Mamy również nadzieję, że pokazanie śmietników z innej perspektywy np.: dostępności, pozwoli spojrzeć na to miejsce w nowy sposób i uwrażliwi młodych projektantów na elementy infrastuktury odpadowej. Wiedza ta jest jednym z kroków do pogłębionego rozumienia wyzwania jakim jest wdrażanie gospodarki obiegu zamkniętego.