Opakowania ekologiczne na żywność – czyli jakie?

20 marca 2024

Już w 2017 r. organizacja pozarządowa Seas at Risk wyliczyła, że w Polsce używało się rocznie 2,4 miliarda plastikowych butelek, 8,4 miliona jednorazowych kubków na kawę, 1,2 miliarda słomek, 130 milionów opakowań na wynos. Ponadto wypalanych było 45 miliardów papierosów, których filtry są produkowane z octanu celulozy, czyli tworzywa sztucznego. Szacuje się, że nawet 40% produktów z plastiku, których używamy na co dzień ląduje po jednym użyciu w koszu na śmieci.

Wiele z nich służy nam dosłownie chwilę. W przypadku jednorazowego kubeczka espresso czas od jego zakupu do wyrzucenia może wynieść nawet kilkanaście sekund. Ta nasza niefrasobliwość, wynikająca z przyzwyczajeń i wygody, ma konkretne konsekwencje środowiskowe.

Przykładowo w Wielkiej Brytanii zaledwie 1 na 400 jednorazowych kubeczków trafia do recyklingu. To oznacza, że większość z nich w najlepszym wypadku zostanie spalonych albo skończy na składowisku odpadów. Niestety, z codziennych obserwacji wiemy, że znajdziemy je również w lesie, rzece, morzu, po prostu w przyrodzie. Czemu więc ich nie zastąpić opakowaniami ekologicznymi, jak np. wielorazowymi kubkami? Optymizmem napawa fakt, że powoli ta zmiana następuje.

Opakowania ekologiczne – nowy trend na rynku

Opakowania ekologiczne stają się coraz bardziej popularne, co ma bezpośredni związek ze wzrostem świadomości wpływu działalności człowieka na środowisko naturalne. Choć wiele osób wskazuje, że jest to czynnik dominujący, to przecież niejedyny. Ciekawie na to zagadnienie spojrzeli eksperci holenderskiej firmy Innova Market Insights, zajmującej się badaniem rynku żywności i napojów. W badaniu „Packaging insights – spotlight Poland” zidentyfikowali 5 najsilniejszych trendów wpływających na sektor opakowań bardziej przyjaznych środowisku. Są nimi:

1. Walka z marnotrawstwem żywności powoduje, że rośnie rola opakowań pozwalających na przedłużenie okresu przydatności produktów do spożycia.
2. Opakowania monomateriałowe idealnie nadają się do recyklingu.
3. Innowacyjne technologie produkcji etykiet sprzyjają ich przetworzeniu wtórnemu.
4. Przytwierdzone nakrętki stają się normą od 1 lipca 2024 r. w Unii Europejskiej w związku z dyrektywą Single-Use Plastics (SUP). Wiele z nich, ze względu na nieduży rozmiar nigdy nie trafiała do recyklingu, bo przelatywała przez sita zakładów sortujących odpady.
5. Bioplastiki stanowią alternatywę dla plastiku.

Kiedy opakowanie jest ekologiczne?

Ekologiczne opakowanie jest zwykle kojarzone z torbami papierowymi, kartonami czy tekturowymi talerzykami, które są łatwe do przetworzenia. To jednak nie wyczerpuje tematu. Nawet torby z plastiku (konkretnie z PP, czyli polipropylenu) mogą być ekologiczne, jeśli używamy ich wielokrotnie. Fakt, wiążą się z dużymi obciążeniami środowiskowymi, ale im częściej po nie sięgamy, tym bardziej ich oddziaływanie się zmniejsza.

W tym kontekście warto się zastanowić nad torbami papierowymi. Jeśli traktujemy je jak jednorazówki, to zasadnym jest pytanie, na ile one są ekologiczne. To zresztą często pojawiające się dylematy w dyskusjach o różnych zielonych rozwiązaniach. Wydaje się, że w tak złożonym świecie, najrozsądniejszym jest powrót do kartezjańskich metod, czyli poszukiwania prawdy poprzez wątpienie, gdyż jedynie to czego nie da się zakwestionować jest prawdziwe. Takie podejście, choć czasochłonne, pozwala nie poddać się greenwashingowi. Szczęśliwie w przypadku ekologicznych opakowań da się to uprościć. Na właściwy trop naprowadzają nas takie kryteria jak:

1. Pochodzenie materiałów – naturalne lub z surowców z recyklingu.
2. Zrównoważona produkcja – minimalizacja zużycia energii i wody oraz ograniczenie zanieczyszczeń.
3. Wielokrotne użytkowanie – funkcjonalne i zaprojektowane tak, aby można je było ponownie wykorzystać.
4. Recyklingowalność – łatwość poddania recyklingowi, z małą ilością elementów, które to utrudniają; najlepiej monomateriałowe.
5. Biodegradacja – najlepiej, aby opakowania ulegały kompostowaniu w warunkach domowych lub przemysłowych.

Ocena cyklu życia

Za najbardziej wiarygodną metodę sprawdzenia wpływu opakowania na środowisko uchodzi ocena cyklu życia, tzw. LCA (ang. Life Cycle Assessment). Jak sama nazwa wskazuje bierze ona pod uwagę pozyskanie surowców, produkcję, dystrybucję, użytkowanie i utylizację. Logika podpowiada, że lepiej w takiej analizie wypadają produkty wielokrotnego użytku, co już zostało dostrzeżone przez biznes. Przykładem są np. firmy, które stosują trwałe opakowania i udostępniają swoim klientom chociażby stacje refill, w których można uzupełnić np. pojemniki po zużytych kosmetykach.

W związku z wejściem dyrektywy Single Use Plastics (SUP) rozkwitają inicjatywy promujące stosowanie kubków wielokrotnego użycia, które muszą znaleźć się w ofercie branży gastronomicznej. Pokłosiem SUP jest także system kaucyjny, w którym zbierane są opakowania po napojach – zarówno te wielo- jak i jednorazowe. W każdym z kilkunastu krajów UE, w których został wdrożony, zbiórka butelek i puszek sięga nawet 90%. To rozwiązania sprzyjające ochronie środowiska, promujące zarówno recykling w przypadku pojemników po napojach z PET czy aluminium, albo wielokrotne użycie jak bywa w przypadku szkła. I choć, dzięki temu skuteczniej zawracamy opakowania do obiegu, to wielu z nas zadaje sobie pytanie, czy nie ma lepszej alternatywy, może biodegradowalnej.

Co to znaczy, że opakowanie jest biodegradowalne?

Opakowanie biodegradowalne ulega rozkładowi dzięki bakteriom, grzybom i glonom. Po wyrzuceniu rozkłada się na proste substancje organiczne, takie jak woda, dwutlenek węgla i biomasa. Czas rozkładu jest różny w zależności od warunków i rodzaju materiału.

Specyficznym rodzajem biodegradacji jest kompostowalność. Proces ten jest szybszy, bardziej przewidywalny i mniej wymagający niż biodegradacja w kontrolowanych warunkach przemysłowych. Opakowanie kompostowalne pozwala, podobnie jak w przypadku bioodpadów, uzyskać w ciągu od 60 do 180 dni materię organiczną, którą możemy wykorzystać jako nawóz.

Biodegradowalność nie zawsze oznacza kompostowalność.

Opakowanie biodegradowalne może ulec rozkładowi w środowisku naturalnym i w warunkach przemysłowych, ale niekoniecznie będzie się kompostować w domowym kompostowniku. Co więcej, może pozostawić po sobie śladowe toksyczne związki. Kompostowanie to proces przeprowadzany w kontrolowanych warunkach, w rezultacie powstaje nawóz bez szkodliwych substancji.

Opakowania biodegradowalne można sklasyfikować ze względu na pochodzenie materiału:

• pochodzenia naturalnego: papier, skrobia, celuloza, drewno, roślinne woski;
• pochodzenia syntetycznego: bioplastik, który jest produkowany z surowców odnawialnych, takich jak kukurydza lub trzcina cukrowa.

O tym, czy coś jest biodegradowalne lub nie, informują stosowne certyfikaty. W przypadku opakowań biodegradowalnych stosuje się w Europie normę 13432.

Opakowania ekologiczne a biodegradowalne – czym się różnią?

Opakowania ekologiczne i biodegradowalne są często mylone ze sobą, choć istnieje między nimi jedna zasadnicza różnica. Otóż opakowania ekologiczne nie zawsze ulegają biodegradacji. Przykładem są choćby szklane słoiki i metalowe puszki, które wprawdzie nadają się do recyklingu, ale nie rozkładają się w środowisku naturalnym. Produkowane są też w zrównoważony sposób, co oznacza, że wykorzystuje się mniej energii i surowców, a jednocześnie mniej wytwarzanych jest odpadów i zanieczyszczeń. Tymczasem produkcja biodegradowalnych opakowań może wiązać się z większymi szkodami dla środowiska. Dla przykładu: opakowania z bambusa powstają kosztem wycinki naturalnych lasów pod uprawę tej rośliny.

Dodajmy, że za najbardziej ekologiczne opakowania uważa się te wykonane tylko z jednego surowca. Upraszcza to segregację odpadów, zwiększa efektywność automatycznego sortowania i późniejszego recyklingu.

Rodzaje opakowań ekologicznych na żywność

Jednorazowe opakowania plastikowe to największa grupa odpadów znajdowanych na wybrzeżach morskich. Blisko połowę z nich stanowią produkty takie jak plastikowe sztućce, słomki, butelki. Wyjściem z tej niepokojącej sytuacji są przepisy środowiskowe jak już wspomniana dyrektywa SUP, która m.in. zakazała stosowania wybranych jednorazowych plastikowych produktów. Zastąpią je produkty wielorazowe albo wykonane z materiałów biodegradowalnych.

Kubki wielorazowe

Mylnie można sądzić, że jednorazowe pojemniki, takie jak kubki na kawę na wynos, są ekologiczne. Wprawdzie wyglądają na wykonane z papieru, ale tak nie jest. Stosuje się w nich warstwę polietylenu, który zapewnia nieprzemakalność. To sprawia, że nie są łatwe w przetworzeniu. Jak temu zaradzić? Alternatywą są oczywiście kubki wielorazowe.

Zalety stosowania kubków wielorazowych:

• jeden kubek wielokrotnego użytku zastępuje nawet 1000 kubków jednorazowych;
• wykonane są z materiałów trwałych, takich jak stal nierdzewna, szkło lub tworzywo sztuczne;
• można ich używać przez wiele lat, co znacznie redukuje ilość generowanych odpadów.

Worki lniane na pieczywo i warzywa

Popularne „zrywki”, czyli cienkie torebki foliowe, w które pakujemy pieczywo oraz warzywa i owoce są również przykładem produktów jednorazowych. A przecież na zakupy możemy zabrać warzyworek: bawełniany worek na owoce, siatkę na warzywa czy worek lniany na pieczywo. Albo wykorzystajmy ponownie wcześniej użytą reklamówkę. Warto jednak pamiętać, że przewagą worków lnianych i siateczek bawełnianych nad plastikiem jest to, że możemy w nich bezpiecznie przechowywać produkty – przepuszczają powietrze i wilgoć, dzięki czemu zapobiegają powstawaniu pleśni.

Butelki z filtrem węglowym

Spożycie wody z opakowań Unii Europejskiej w 2022 r. wyniosło ponad 58 mld litrów. Najdynamiczniej rynek rośnie latem, kiedy pijemy więcej i tym samym kupujemy więcej wody butelkowanej. Potem butelki lądują w koszach. Tymczasem klasyczna „kranówka” jest bezpieczna do spożycia (pod warunkiem, że systemy wodociągowe stosują uzdatnianie – warto się upewnić). Wystarczy więc wlać ją do wielorazowej butelki, szklanki lub bidonu i pić w zależności od potrzeb. Jest to najlepszy i jednocześnie bezkosztowy sposób, aby wyeliminować plastikowe butelki ze swojego życia.

Jeśli jednak chcemy mieć pewność, że pijemy wodę oczyszczoną z potencjalnie szkodliwych substancji, możemy zastosować butelki z filtrem węglowym lub system filtracji wody w kranie. Koszt filtra do butelki waha się od 30 do 50 zł i ma wydajność do 150 litrów wody, co pozwala na miesiąc lub dwa używania (w zależności, ile wody pije się w domu). Natomiast wkład węglowy zastosowany w kranie filtruje aż 11 tysięcy litrów wody.

Dlaczego wybierać opakowania ekologiczne?

Ekologiczne opakowania, jak sama nazwa wskazuje, ograniczają nasz negatywny wpływ na środowisko. Dzięki nim mniej eksploatujemy zasoby naturalne i nie zaśmiecamy tak bardzo świata.

5 powodów, dla których warto sięgnąć po ekoopakowanie to:

1. Są przyjazne dla planety – wybierając je, wspieramy zrównoważoną gospodarkę wodami i lasami.
2. Wykazują niski wpływ na środowisko – realnie przyczyniają się do zmniejszenia gazów cieplarnianych oraz zanieczyszczeń gleb i wód.
3. Są wszechstronne i trwałe – co oznacza, że możemy ich używać długo do różnych zadań.
4. Nadają się do recyklingu – powstają z materiałów poddawanych recyklingowi lub zdatnymi do kompostowania.
5. Nie mają negatywnego wpływu na zdrowie człowieka – stosuje się tylko bezpieczne materiały i rozwiązania dla zdrowia ludzi i środowiska.

Przypomnijmy, że od stycznia 2024 zgodnie z rozporządzeniem Ministerstwa Klimatu i Środowiska obowiązuje opłata naliczana do każdego zakupu opakowania jednorazowego. I tak za plastikowy kubek wynosi ona 20 groszy, a za opakowanie na żywność, w tym również plastikową torebkę – 25 groszy.