Co to jest ekopsychologia i ekoterapia?

11 września 2024

Ekopsychologia jest nową, interdyscyplinarną dziedziną nauki, która bada relacje człowieka, nie tylko w obszarze więzi międzyludzkich (czym zajmuje się psychologia), ale także otoczenia. Kluczowe w tym podejściu jest założenie, że jako ludzie jesteśmy integralną częścią przyrody, a nie oddzielnymi od niej bytami, a w konsekwencji, nasze zdrowie jest głęboko powiązane ze stanem środowiska naturalnego.

Historia ekopsychologii

Wybitny amerykański psycholog Theodore Roszak, który jako pierwszy użył terminu ekopsychologia w 1992 r., podkreślał wzajemną zależność pomiędzy dobrostanem planety i dobrostanem osobistym człowieka. Historia ludzkiego gatunku i jego przetrwania związana jest z umiejętnością adaptacji do warunków zewnętrznych, rozpoznawania miejsc sprzyjających bezpieczeństwu i wspierających rozwój. Tam, gdzie czerpanie z zasobów naturalnych w zrównoważony sposób było możliwe, tam rozwijało się życie. Nasze przetrwanie uzależnione jest od otaczających nas, naturalnych warunków.

Nic więc dziwnego, że wciąż tak dobrze czujemy się i odpoczywamy w miejscach, gdzie mamy nieskrępowany dostęp do natury. Następuje w nas jakaś dyskretna, ale mocno odczuwalna regeneracja i uspokojenie na poziomie poznawczym, emocjonalnym i fizjologicznym, które wiele osób opisuje jako „powrót do domu”, czy „powrót do siebie”. Matthew Henson, psychoterapeuta egzystencjalny, który od 2012 roku szkoli w zakresie ekopsychologii (Wild Therapy) i ekoterapii podkreśla, że przydomek EKO (eco) w swoim oryginalnym znaczeniu odwołuje się do pojęcia siedliska, środowiska, czyli tak naprawdę domu.

Ekopsychologia – remedium dla cywilizacji technicznej

Intensywny rozwój technologiczny, mieszkanie w aglomeracjach miejskich z ograniczonym dostępem do terenów zielonych skutkuje wieloma problemami związanymi ze zdrowiem. Niespędzanie wystarczającej ilości czasu w świecie przyrody jest szkodliwe dla zdrowia, zjawisko to dziennikarz Richard Louv opisał po raz pierwszy w 2005 r. jako „Nature Deficit Disorder” („zaburzenie związane z deficytem dostępu do natury”).

Według Louva definicja zaburzenia związanego z deficytem dostępu do natury to „opis ludzkich kosztów wyobcowania od natury”. Badania pokazują, że im więcej ludzie przebywają na świeżym powietrzu, tym rzadziej zapadają na depresję, mają problemy z koncentracją, a nawet cierpią na takie problemy fizyczne, jak krótkowzroczność (3).

Nowe podejście

Dziś w epoce tzw. antropocenu, charakteryzującej się intensywną ludzką działalnością na globalną skalę, „przetwarzaniem” zasobów i środowiska na rzecz człowieka, paradoksalnie w nas ludziach coraz częściej pojawia się poczucie odłączenia od siebie, od innych i właśnie od natury. I tu z pomocą przychodzi właśnie ekopsychologia, która odwołując się do naszego dziedzictwa ewolucyjnego, zachęca do odnowienia naszej relacji z przyrodą, uznając ją za niezbędny warunek powrotu do równowagi.

W nowej epoce, wyzwania związane z zachowaniem zdrowia psychicznego, spowodowane zmianami klimatycznymi, środowiskowymi i kierunkiem, w jakim zmierza świat, rosną i będą rosły. Co do tego, naukowcy nie mają żadnych wątpliwości. Światowa Organizacja Zdrowia bije na alarm – do 2030 r. depresja będzie najczęściej diagnozowaną chorobą wśród całej populacji (5). Potrzebujemy zatem nowego podejścia i rozumienia wpływu człowieka na środowisko i stanu środowiska na jakość życia człowieka. 

Zasady zrównoważonego rozwoju w organizacjach i życiu osobistym

Holistyczne, szerokie ujęcie jakie reprezentuje ekopsychologia, zachęca do wprowadzenia konkretnych zmian także obszarze naszego życia gospodarczego. Zwłaszcza w obliczu rosnących oczekiwań wobec firm i organizacji, aby wdrażały nowe standardy w zakresie prośrodowiskowym, rozwijały świadomości w tej materii i aktywne dbały o dobrostan pracowników. 

Istotnym sposobem odnoszenia się do założeń ekopsychologii jest stosowanie wskaźników ESG do tworzenia ratingów i ocen organizacji. Uwzględniają one: E – Środowisko (z ang. environmental), S – Społeczną odpowiedzialność (z ang. social responsibility) i G – Ład korporacyjny (z ang. corporate governance).

Ich celem jest promowanie bardziej zrównoważonych i odpowiedzialnych praktyk biznesowych, które nie tylko generują zyski, ale także uwzględniają długoterminowy wpływ na świat, a to przecież podstawowe założenie ekopsychologii. Inwestowanie w zdrowie i satysfakcję pracowników, którzy mają poczucie motywacji i więzi to wizja stabilnego rozwoju.

Od zwątpienia do Ekowerwy

Depresja, poczucie izolacji, rosnąca liczba zwolnień lekarskich pracowników ze względu na problemy ze zdrowiem psychicznym, będą wymagały programów edukacyjnych, integracyjnych i społecznych. Nie tylko urealnienia, uświadomienia sobie szkód wynikających ze zbyt szybkiego postępu cywilizacji. Jak pisze amerykański psycholog ewolucyjny, Christopher Ryan: „Kiedy zmierzasz w złym kierunku, postęp jest ostatnią rzeczą, jakiej potrzebujesz” (Civilized to Death, Avid Reader Press/Simon & Schuster, 2020).

Polska filozofka i socjolożka Ewa Bińczyk w swojej książce na temat antropocenu proponuje, jak to nazywa – marazm antropocenu zamienić na ekowerwę (Ewa Bińczyk, Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2018). Do tego niezbędna jest transormacja języka, współdziałanie i poszerzanie perspektyw w tym zakresie. Zyskanie nadziei, która nie będzie nas utrzymywać w złudnym samozadowoleniu, ale motywować do konkretnych działań. Takie podejście, to w prostej linii także realizacja założeń ekopsychologii.

Webinar o ekopsychologii

W tym kontekście rozważań o ekopsychologii warto zastanowić się, od czego my możemy zacząć. Zastanowić się w jakiej relacji jesteśmy nie tylko z innymi ludźmi, ale także z innymi istotami, miejscami. Jak korzystamy z tego wszystko, co nas otacza? I jak wzajemnie możemy się w tym wspierać? Nie zatrzymamy rozwoju, ale wspólnie możemy go mądrzej przemyśleć, żeby nasze działania długofalowo nie powodowały więcej szkód aniżeli zysków. Zacznijmy zatem już teraz od prostej refleksji nad tym, co nas ożywia? Jakie aktywności, miejsca, osoby? Co nam daje radość, poczucie witalności, zadowolenia, przyjemności?

Jeżeli zainteresowały Cię zagadnienia związane z ekopsychologią, to serdecznie zapraszamy Cię do obejrzenia webinaru.

AUTORKI TEKSTU:

dr Julia E. Wahl – psycholożka, trenerka podejścia uważności i współczucia, wykładowczyni, założycielka i dyrektorka The Mind Institute oraz Polskiej Szkoły Uważności, kierowniczka i pomysłodawczyni Podyplomowych Studiów Uważności i Współczucia na Uniwersytecie SWPS w Poznaniu i Krakowie oraz Podyplomowych Studiów Ekopsychologii, Ekoterapii i Zmiany Społecznej (również na Uniwersytecie SWPS w Poznaniu). Jedna z założycieli Polskiego Towarzystwa Mindfulness. Stworzyła program wsparcia dla pacjentów onkologicznych na podstawie podejścia współczucia w ramach doktoratu na University of Derby.

Agnieszka Wołyńska – psycholożka, psychoterapeutka systemowa i CFT, trenerka biznesu i konsultantka systemowa ds. zrównoważonego rozwoju. Ma ponad 15 lat doświadczenia w HR: zewnętrznym (jako doradca HR i trener dla wielu różnych organizacji i ich pracowników – międzynarodowych i polskich firm oraz administracji publicznej) i wewnętrznym (jako HR Manager i Ekspert ds. ESG).