Czy firmy faktycznie zaśmiecają Ziemię? Kulisy gospodarowania odpadami przemysłowymi w Polsce

13 marca 2025

Czym są odpady przemysłowe?

Odpady generowane przez firmy w uproszczeniu nazywa się odpadami przemysłowymi. Ich źródłem nie jest jednak wyłącznie przemysł rozumiany jako produkcja (fabryki, energetyka, górnictwo itp.) Zaliczamy do nich wszystkie odpady wytwarzane w wyniku działalności gospodarczej, również usługowej albo handlowej. W tej szerokiej grupie mieszczą się więc odpady z produkcji (tzw. poprodukcyjne), z wydobycia, z przetwórstwa przemysłowego i spożywczego, z rolnictwa, ze sklepów, salonów kosmetycznych, szpitali, biurowców itd.

Odpady przemysłowe definiowane są również jako odpady inne niż komunalne. U podstaw tego podejścia leży podział wszystkich odpadów na 2 kategorie: odpadów komunalnych (wytwarzanych w gospodarstwach domowych) i odpadów „niekomunalnych” (wytwarzanych w podmiotach gospodarczych), które na potrzeby tego artykułu nazywamy właśnie odpadami przemysłowymi.

Ile odpadów przemysłowych wytwarzają firmy?

W ostatnich latach ilość odpadów przemysłowych wytwarzanych w Polsce waha się od ok. 110 do 130 mln ton. W 2023 r.  wytworzono ich dokładnie 109,3 mln ton, co stanowi 89% ogółu odpadów. Pozostałe 11% (13,4 mln ton) to odpady komunalne^[i].

Podobnie statystyki te kształtują się w całej Unii Europejskiej. W 2022 r. we Wspólnocie 9% odpadów pochodziło z gospodarstw domowych, a 91% z działalności gospodarczej^[ii].

Jak widać w przedsiębiorstwach generuje się nieporównywalnie więcej odpadów niż w naszych domach. Gdzie powstaje ich najwięcej?

Według raportu GUS, struktura odpadów przemysłowych w 2023 r. przedstawiała się następująco:

• odpady z górnictwa i wydobywania – 62 mln ton,
• odpady z przetwórstwa przemysłowego – 20,3 mln ton,
• odpady z wytwarzania i zaopatrywania w prąd, gaz, parę wodną i ciepła wodę – 9,3 mln ton,
• odpady z dostaw wody, gospodarki odpadowej i ściekowej oraz rekultywacji – 6,2 mln ton,
• odpady z budownictwa – 10,7 mln ton,
• pozostałe odpady – 0,8 mln ton^[iii].

Sektor górnictwa i wydobycia odpowiada więc za ponad połowę wytworzonych w Polsce odpadów! Nie są to jednak „śmieci” w potocznym rozumieniu tego słowa, gdyż struktura, a bardziej obrazowo mówiąc, skład odpadów przemysłowych znacznie różni się od odpadów komunalnych.

Rodzaje odpadów przemysłowych – jakie odpady wytwarzają przedsiębiorcy?

Wszyscy doskonale znamy rodzaje odpadów wytwarzanych w gospodarstwach domowych, wśród których można wymienić 4 frakcje zbierane selektywnie (tworzywa sztuczne i metale, szkło, papier i tektura, bioodpady) i frakcję dodatkową – odpady zmieszane. Podział ten nie ma jednak zastosowania do odpadów przemysłowych. W wyniku działalności gospodarczej wytwarzane są bowiem głównie takie odpady, które w gospodarstwach domowych nie występują. O czym mowa? Odpadami przemysłowymi są m.in.:

• odpady z opakowań zbiorczych i transportowych (np. kartony, palety, folie stretch, beczki),
• żużle i popioły,
• odpady z produkcji (np. resztki tapicerek, tworzyw sztucznych),
• substancje i odczynniki chemiczne,
• brudne czyściwo (czyli materiały używane do wycierania zabrudzeń),
• elektroodpady,
• zużyte części samochodowe, smary i oleje,
• gruz, ziemia,
• złom,
• osady z oczyszczani ścieków, odchody zwierząt.

Aby precyzyjnie sklasyfikować odpady pochodzące z firm, Minister Klimatu wydał rozporządzenie ustanawiające katalog odpadów, w którym uwzględnił wszystkie rodzaje odpadów przemysłowych (Dz.U. 2020 poz. 10).

Katalog odpadów jest zbiorem ok. 950 rodzajów odpadów podzielonych w zależności od źródła ich powstawania na 20 grup. W grupach 1-19 znajdują się odpady przemysłowe, a w grupie 20 – odpady komunalne. Każdy z odpadów w katalogu ma przypisany unikalny 6-cyfrowy kod, który służy do jego identyfikacji np. podczas segregowania, magazynowania, ewidencjonowania i dalszego zagospodarowania. Poniżej znajdziesz kilka przykładowych kodów odpadów:

01 01 80                Odpady skalne z górnictwa miedzi, cynku i ołowiu

10 01 03                Popioły lotne z torfu i drewna nie poddanego obróbce chemicznej

13 07 01*             Olej opałowy i olej napędowy

16 01 03                Zużyte opony

17 01 01                Odpady betonu oraz gruz betonowy z rozbiórek i remontów

Gwiazdką przy kodzie oznaczone są odpady niebezpieczne, które muszą być magazynowane, transportowane i zagospodarowywane z zachowaniem szczególnych środków ostrożności, określonych w przepisach prawa

Co ciekawe, odpady niebezpieczne powstają nie tylko w firmach, ale też w gospodarstwach domowych. Poznaj rodzaje odpadów niebezpiecznych w Twoim domu.

Co biznes robi ze swoimi odpadami? Gospodarka odpadowa firm w pigułce

Przytoczone wyżej dane: 109,3 mln ton odpadów przemysłowych, niemal 90% ogółu generowanych odpadów i ok. 950 rodzajów odpadów w katalogu pokazują skalę wyzwania. Właśnie ze względu na nią, firmy mają obowiązek zagospodarowania wytworzonych przez siebie odpadów z poszanowaniem środowiska naturalnego oraz zgodnie z licznymi przepisami prawnymi. Przyjrzyjmy się im pokrótce.

Hierarchia sposobów postępowania z odpadami przemysłowymi

Na mocy ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach, przedsiębiorcy (ale też osoby fizyczne!) zobowiązani są do przestrzegania hierarchii sposobów postępowania z wytwarzanymi odpadami, która nakazuje:

1. zapobieganie powstawaniu odpadów (np. poprzez ekoprojektowanie opakowań i produktów, wydłużanie cyklu życia produktu, ponowne użycie produktów),
2. przygotowywanie do ponownego użycia (np. poprzez konserwację, naprawę)
3. recykling (przetworzenie odpadów na produkty, materiały albo substancje, które można wykorzystać w tym samym lub podobnym celu co produkt pierwotny),
4. inne niż recykling procesy odzysku, do których zostają skierowane odpady nienadające się do recyklingu,
5. unieszkodliwianie (doprowadzenie do stanu, który nie stwarza zagrożenia dla środowiska np. składowanie.

Z hierarchii tej wynika, że podstawowym obowiązkiem przedsiębiorców jest zapobieganie wytwarzaniu odpadów. Nie zawsze jednak jest to możliwe, dlatego ustawodawca wskazał preferowane sposoby postępowania z już wygenerowanymi odpadami, szeregując je od najmniej uciążliwego dla środowiska do najbardziej uciążliwego. Zanim jednak odpady przemysłowe dojdą do etapu zagospodarowania, muszą być posegregowane według kodów, właściwie magazynowane i przewiezione do zakładu przetwarzania.

Magazynowanie i wywóz odpadów przemysłowych

Przedsiębiorca ma obowiązek poprawnie magazynować wszystkie odpady wygenerowane w wyniku działalności firmy. Mówiąc o magazynowaniu mamy na myśli tymczasowe przetrzymywanie np. na terenie zakładu produkcyjnego albo zakładu przetwarzania, kiedy odpady „oczekują” na transport do odpowiedniej instalacji.

Wymogi dotyczące sposobu magazynowania poszczególnych rodzajów odpadów przemysłowych są dokładnie opisane w przepisach środowiskowych, głównie w rozporządzeniu Ministra Klimatu w sprawie szczegółowych wymagań dla magazynowania odpadów. Poniżej znajdziesz kilka przykładowych działań, jakie muszą podjąć przedsiębiorcy magazynujący odpady w miejscu ich wytworzenia:

• wynajem kontenerów, przygotowanie pojemników o wielkości dostosowanej do ilości odpadów,
• oznaczenie rodzaju magazynowanych odpadów (np. poprzez naklejenie kartki z kodem odpadu na pojemnik),
• zabezpieczenie miejsca magazynowania odpadów przed dostępem nieupoważnionych osób,
• wybetonowanie/utwardzenie podłoża, by odpady nie zanieczyściły gleby albo wody,
• budowa zadaszenia, systemów zraszania, odprowadzania wycieków i innej infrastruktury, która ma zapewnić bezpieczeństwo środowisku i ludziom.

Co ważne, przedsiębiorca musi zadbać też o niemieszanie poszczególnych odpadów – selektywnie zebrane odpady o różnych kodach nie mogą być mieszane od momentu ich wytworzenia aż do ostatecznego zagospodarowania! Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska i inne instytucje regularnie kontrolują przedsiębiorstwa pod kątem przestrzegania przepisów środowiskowych.

Magazynowanie odpadów przemysłowych nie może trwać w nieskończoność – należy magazynować maksymalnie rok (dla odpadów niebezpiecznych) albo do 3 lat (dla pozostałych odpadów). Po upływie tego czasu albo po prostu po zapełnieniu kontenera, pojemnika lub beczki, przedsiębiorca powinien zamówić odbiór odpadów przemysłowych, czyli przewiezienie ich transportem posiadającym właściwe uprawnienia do przedsiębiorcy zbierającego odpady przemysłowe lub do zakładu przetwarzania.

Prowadzenie ewidencji odpadów przemysłowych w BDO

Wiele firm ma obowiązek prowadzenia ewidencji odpadów wytworzonych i przekazanych do zagospodarowania. Można prowadzić ją tylko elektronicznie w Bazie danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami (zwanej potocznie BDO), która jest systemem teleinformatycznym stworzonym m.in. w celu monitorowania przepływu odpadów i uszczelnienia gospodarki odpadowej w całym kraju. Dzięki niej możliwe jest śledzenie odpadów na każdym etapie – od ich wytworzenia i transportu, przez recykling, odzysk, aż do ostatecznego zagospodarowania.

Ewidencja odpadów zawiera minimum:

• dane firmy wytwarzającej odpady,
• rodzaje i kody odpadów przemysłowych,
• masę wytworzonych odpadów,
• dane firmy, która odbiera odpady.

Wszystkie te informacje zamieszcza się w elektronicznym dokumencie – Karcie Przekazania Odpadu (KPO), którą przedsiębiorca przygotowuje przed odbiorem odpadów z firmy. Poprawność danych z KPO jest następnie weryfikowana przez odbiorcę oraz kolejnych posiadaczy odpadów. Niemal wszyscy wytwórcy odpadów przemysłowych (z wyjątkiem drobnych przedsiębiorców wymienionych w aktach prawnych) muszą też wypełniać elektroniczną Kartę Ewidencji Odpadów (KEO), czyli spis odpadów wytworzonych i przekazanych w ciągu całego roku kalendarzowego. Z prowadzenia ewidencji zwolnione są firmy, które wytwarzają tylko niewielkie ilości odpadów (wymienione w rozporządzeniu).

Zagospodarowanie odpadów przemysłowych

Każda firma, która wytworzyła odpady, musi następnie zadbać o ich zagospodarowanie. Może zrobić to we własnym zakresie (o ile ma odpowiednie zezwolenia) albo zlecając to zadanie innemu wyspecjalizowanemu podmiotowi.

Sposób zagospodarowania odpadów przemysłowych zależy głównie od ich rodzaju.

• Przygotowanie do ponownego użycia (PDPU)

Polega na sprawdzeniu, oczyszczeniu lub naprawie przedmiotów uznanych za odpady. W wyniku tego procesu odpady przestają być odpadami, a stają się produktami gotowymi do ponownego wykorzystania. Przykłady? Naprawa zużytego sprzętu AGD, oczyszczenie materiałów budowlanych np. z zaprawy lub kleju, naprawa pojemników wielokrotnego użytku, regeneracja baterii.

• Recykling

Recyklingowi można poddać m.in. opakowania z papieru i kartonu, opakowania i pojemniki z tworzyw sztucznych, baterie i akumulatory, niektóre rodzaje odpadów budowlanych. Formą recyklingu są też kompostowanie i fermentacja, do których kieruje się np. odpady zielone wytwarzane przez przedsiębiorstwa komunalne i firmy zajmujące się pielęgnacją ogrodów, utrzymaniem zieleni albo rolnictwem.

• Inne formy odzysku

Mowa tu m.in. o spalaniu (nazywanym przekształceniem termicznym z odzyskiem energii).

• Unieszkodliwianie

Pod tym pojęciem mieści się cała gama procesów przekształcania fizycznego, chemicznego albo biologicznego. Ich celem jest doprowadzenie odpadów do stanu, który nie stwarza zagrożenia dla ludzi ani dla środowiska. Formami unieszkodliwiania mogą być niektóre metody recyklingu chemicznego, spalanie, składowanie, kompostowanie, fermentacja albo przerób na paliwo stałe^[iv].

Odpady, których nie można zagospodarować w inny sposób, trafiają na składowiska. Są to m.in. żużle i popioły (również te pochodzące ze spalarni odpadów), gruz, odpady wielkogabarytowe i pozostałości z procesu kompostowania.

W 2023 r. 49% odpadów przemysłowych poddano odzyskowi (PDPU, recyklingowi i innym formom), 42% unieszkodliwiono poprzez składowanie, a pozostałe 7% unieszkodliwiono w inny sposób^[v].

Osiągnięcie poziomów recyklingu, odzysku i przygotowania do ponownego użycia

Wielu przedsiębiorców musi brać odpowiedzialność nie tylko za odpady wytworzone w ich firmach, ale też za odpady powstałe z ich produktów lub opakowań. System, w którym producent opakowania ma obowiązek pokryć koszt gospodarowania odpadem (np. opakowaniowym) nazywamy rozszerzoną odpowiedzialnością producenta (ROP). Co ważne, może on dotyczyć nie tylko opakowań, ale też wielu produktów (np. sprzętu AGD, tekstyliów).

Obowiązujące w Polsce przepisy ROP są niedostosowane do unijnego prawodawstwa. Od wielu lat trwają jednak próby ich sformułowania. Obecnie pojawia się szansa na ewolucję ROP-u, bo wymuszają to akty prawa unijnego, głównie PPWR.

W polskim porządku prawnym funkcjonują za to regulacje zobowiązujące przedsiębiorców do osiągnięcia określonych poziomów recyklingu, odzysku albo przygotowania do ponownego użycia. Na ich mocy firmy muszą więc:

• zbierać odpady z opakowań albo produktów,
• przekazywać zebrane odpady do instalacji zajmujących się odzyskiem, by otrzymać dokument przekazania do recyklingu (),
• przy pomocy odpowiednich dokumentów udowodnić, że osiągnęły założony poziom recyklingu

ALBO…

• przekazać swój obowiązek odzysku i recyklingu organizacji odzysku – wyspecjalizowanej firmie, która zadba o osiągnięcie i udokumentowanie ustawowego poziomu.

Dodajmy, że poziomy recyklingu rosną z roku na rok, dlatego firmy muszą stale zwiększać swoje zaangażowanie w zagospodarowanie odpadów. O jakich wartościach mówimy? Podajmy kilka przykładowych poziomów recyklingu:

• dla tworzyw sztucznych w 2025 r. 50%, a w 2029 r. – 54%,
• dla aluminium w 2025 r. 51%, a w 2029 r. – 59%,
• dla szkła w 2025 r. 70%, a w 2029 r. – 74%.

Co więcej, w 2025 r. poziom zbiórki dla butelek na napoje z tworzyw sztucznych o poj. do 3 l wynosi 77%, a od 2029 r. będzie to już 90%! Aby osiągnąć tak wysoko postawione cele, w Polsce wprowadzono system kaucyjny, który wystartuje już 1 października 2025 r.

Na koniec dodajmy, że systemy rozszerzonej odpowiedzialności producenta z powodzeniem funkcjonują już w wielu krajach UE, gdzie dotyczą opakowań, baterii i akumulatorów oraz sprzętu elektrycznego i elektronicznego. O perspektywie biznesu i wyzwaniach w sformułowaniu polskich przepisów ROP świetnie opowiada Krzysztof Baczyński, prezes zarządu EKO-PAK w odcinku naszego podcastu „Ile biznes jest gotów zapłacić za swoje odpady? ROP oczami przedsiębiorców”.

Ile firmy płacą za swoje odpady? Koszty gospodarki odpadami przemysłowymi

Obowiązek gospodarowania wytwarzanymi odpadami przemysłowymi generuje spore koszty, które zależą głównie od ilości i rodzaju powstających w firmie odpadów. Większość czytelników pewnie nie orientuje się w cennikach odbioru odpadów przemysłowych. Aby je nieco przybliżyć, wybraliśmy kilka przykładowych kwot, jakie przedsiębiorca musi zapłacić za przyjęcie odpadów przez lokalne przedsiębiorstwa komunalne:

• ok. 270-600 zł za 1 tonę segregowanych opakowań z papieru i tektury, drewna albo tworzyw sztucznych,
• ok. 300-500 zł za 1 tonę żużli, popiołów i pyłów z kotła,
• ok. 90-320 zł za 1 tonę gruzu i odpadów z rozbiórek,
• ok. 540 zł za 1 tonę czystych odpadów kuchennych i ok. 750 zł za tonę odpadów zanieczyszczonych,
• ok. 550 zł za 1 tonę popiołów z palenisk,
• ok. 500 zł za 1 tonę zużytych opon.

Do tych cen należy doliczyć też transport odpadów – taka usługa wymaga posiadania wpisu w rejestrze BDO, dlatego większość przedsiębiorców nie może wykonywać jej samodzielnie. Jeśli jednak firma zamówi kontener na odpady, to ceny w przeliczeniu na tonę nieco spadają, przykładowo:

• kontener na zmieszane odpady z opakowań o poj. 2,5 m³ to koszt ok. 400 zł, a 7 m³ – ok. 1000 zł,
• kontener na gruz o poj. 2,5 m³ kosztuje ok. 370 zł, a o poj. 7 m³ – 700 zł.

Dla porównania spójrzmy na koszty odbioru odpadów z gospodarstw domowych. W zależności od lokalizacji, odbiór śmieci z domu albo mieszkania 4-osobowej rodziny w całym 2025 r. kosztuje:

• Warszawa: 720 zł dla mieszkania w bloku i 1092 zł dla domu jednorodzinnego,
• Kraków: 1296 zł,
• Rzeszów: 1536 zł dla mieszkania w bloku i 1296 zł dla domu jednorodzinnego,
• Suwałki: 684 zł.

Dodajmy, że w cenie podanej dla gospodarstw domowych zwykle mieści się odbiór dowolnej ilości odpadów (zwłaszcza segregowanych), podczas gdy przedsiębiorcy płacą za odbiór każdego kolejnego pojemnika lub kontenera i rozliczają się z firmami odbierającymi odpady na podstawie ich masy.

To jeszcze nie koniec – dodatkowymi kosztami gospodarki odpadowej firmy są też: zakup pojemników i maszyn do odpadów (np. belownic czy kompaktorów), inwestycje związane z przygotowaniem miejsca na magazynowanie odpadów, opłaty za wywów odpadów komunalnych z siedziby firmy, koszt pracy koniecznej do prowadzenia ewidencji odpadów oraz wynagrodzenia doradców środowiskowych, z których usług często korzystają właściciele firm.

Wynika z tego, że biznes generuje więcej odpadów, ale też ponosi znacznie wyższe koszty gospodarowania nimi, czy to finansowe czy w postaci kolejnych czasochłonnych obowiązków. Warto jednak pamiętać, że w ostatecznym rozrachunku koszty te ponosimy my, konsumenci – przedsiębiorcy przerzucają je na nabywców, podnosząc ceny swoich produktów i usług.

[i] Główny Urząd Statystyczny, Departament Rolnictwa i Środowiska, Ochrona środowiska 2024, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/srodowisko-energia/srodowisko/ochrona-srodowiska-2024,1,25.html

[ii] Główny Urząd Statystyczny, Departament Rolnictwa i Środowiska, Ochrona środowiska 2024, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/srodowisko-energia/srodowisko/ochrona-srodowiska-2024,1,25.html

[iii] Główny Urząd Statystyczny, Departament Rolnictwa i Środowiska, Ochrona środowiska 2024, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/srodowisko-energia/srodowisko/ochrona-srodowiska-2024,1,25.html

[iv] B. Grabowska, Unieszkodliwianie odpadów, https://home.agh.edu.pl/~graboska/doc/go_wyklad_9.pdf

[v] Główny Urząd Statystyczny, Departament Rolnictwa i Środowiska, Ochrona środowiska 2024, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/srodowisko-energia/srodowisko/ochrona-srodowiska-2024,1,25.html