Odpad odpadowi nierówny

18 lipca 2022

Rozmowa z Agatą Ryś

Agata Szczotka-Sarna: Dzień dobry, witam w kolejnym odcinku podcastu „GOZ do dechy” to jest podcast, w którym Interzero napędza i rozpędza gospodarkę obiegu zamkniętym. Ja nazywam się Agata Szczotka Sarna, a dzisiaj moim gościem jest Agata Ryś. Agatka może powiesz parę słów o sobie?

Agata Ryś: Dzień dobry, moje nazwisko to Agata Ryś. Z Interzero z związana jestem od 6 lat i zajmuję się głównie współpracą z przedsiębiorcami, którzy wprowadzają na rynek produkty w opakowaniach, bądź wytwarzają odpady – my zajmujemy się całym doradztwem środowiskowym w tym zakresie.

Tak, to wszystko się zgadza. Ja też pracuję w Interzero , ponieważ ten podcast jest podcastem Interzero, no i jako się rzekło będziemy rozmawiać o opakowaniach. To żadna nowina – jak ktoś nas śledzi na bieżąco to wie, że nasze podcasty bardzo często dotykają tego tematu, ale dzisiaj skupiamy się na opakowaniach transportowych. Może zacznijmy od tego, co to w ogóle są te opakowania transportowe? Bo jeśli ja sobie idę z taką siateczką, to to nie jest opakowanie transportowe, więc co nim jest?

No dosyć mocno sama definicja mówi do czego opakowania transportowe służą. Głównie do transportu i do przewożenia zakupionych produktów. My spotykamy się z różnymi opakowaniami transportowymi. Takie najbardziej popularne i najczęściej spotykane to są palety, bądź duże skrzynie – takie, w których przechowujemy. Definicja ładnie mówi: wielokrotność opakowania jednostkowego.

Okej, a przekładając na język ludzki: co będzie takim opakowaniem? Podałaś tutaj przykład palety, to jest takie opakowanie z którym przeciętny Kowalski rzadko ma do czynienia, choć czasem miewa. Ale jakie są jeszcze takie opakowania i w ogóle czym one właściwie się różnią?

Najczęściej spotykanym opakowaniem transportowym, z którym przeciętny konsument może mieć do czynienia, jest karton zbiorczy. Do kartonu zbiorczego wpakujemy jednostkowe produkty, wypełniamy wypełniaczem i jest on łatwo układalny w transporcie – w samochodzie, w tirze czy czymkolwiek przewozimy towar. Można w dosyć łatwy sposób przewieźć wtedy zakupione produkty.

Okej, teraz takie pytanie – myślę, że będziesz musiała troszkę więcej tutaj wyjaśnić jak się sprawy mają, bo przeciętny Kowalski nie zdaje sobie sprawy, że firmy które wprowadzają na rynek opakowania w tej chwili płacą za nie tak samo, bez względu na to czy to jest jakiś tam kartonik z mojego makaronu, czy to jest jakiś wielki karton gdzie tych makaronów jest bardzo dużo – opłata jest taka sama.

Tak, tak to prawda. Od wielu, wielu lat, bo od 2002 roku, w Polsce zostało wdrożone prawo unijne, które mówi o tym, że każdy wprowadzający na rynek produkt w opakowaniu, musi zabezpieczyć jego zbiórkę i późniejszy recykling w określonym w ustawie procencie. Nie będę wchodzić w szczegóły, natomiast faktycznie, w naszych przepisach na tą chwilę nie ma rozróżnienia, czy to jest opakowanie jednostkowe czy zbiorcze. Czyli jak już mówimy o tych makaronach, ta folia, w której makaron jest zawinięty czy opakowanie zbiorcze, tak samo się je rozlicza. Mimo, że różnie się je zbiera i różnie się je przetwarza to faktycznie opłaty są niezróżnicowane w tym zakresie i takie same są zarówno na opakowanie jednostkowe, jak i zbiorcze.

No to jest taki trop, który bym chciała troszeczkę pociągnąć i tym samym Ciebie pociągnąć za język. Mówisz, że zupełnie inaczej się postępuje z tymi opakowaniami transportowymi, a inaczej jest jednostkowymi. Z czego ta różnica wynika?

Przede wszystkim wynika z tego z miejsca, gdzie powstaje odpad z tego opakowania. Najczęściej z opakowań jednostkowych odpad powstaje w naszych gospodarstwach domowych, a z opakowań transportowych to odpad powstaje najczęściej w handlu, dużych sieciach handlowych lub w przemyśle. I wiadomo, że odpad który powstaje, przynajmniej nam wiadomo w branży, w przemyśle bądź dużej sieci handlowej, jest bardzo dobrze posegregowany, bardzo dobrze przygotowany do przetworzenia, jest to również czysty i dobrej jakości surowiec. Szczególnie przy papierze ma to kolosalne znaczenie. Jest niezabrudzony, jest często zbelowany, tj. zrobiona jest z niego duża ciężka kostka – nawet kilkusetkilowa. Jest wtedy łatwy w transporcie i w recyklingu. Jeżeli chodzi o odpady komunalne, no to dużym problemem jest to, że to są niewielkie odpady. Jeżeli chodzi o gabaryt, są często zabrudzony pozostałościami jedzenia, więc nawet jeżeli go dobrze posegregujemy to jest duża szansa, że ten odpadł będzie zanieczyszczony. On i tak musi trafić na sortownię, musi zostać doczyszczony przesegregowany ponownie, zanim w ogóle do recyklera pojedzie, a też nie każdy recykler każdy odpadł chce przyjąć. Stąd widzimy, że samo postępowanie z odpadem z przemysłu, a z odpadem z gospodarstw domowych, zupełnie inaczej się z nim postępuje, ponieważ ten z gospodarstw jednak wymaga większego nakładu pracy ludzkiej, niż ten, który powstaje po opakowaniu transportowym.

Czyli mówiąc krótko, jak już jakieś opakowanie trafi na rynek, to to transportowe to jest taki nasz pieszczoszek, czyściutki zapakowany jak należy, łatwy do recyklingu?

Tak, tak, to jest taki surowiec, którego zakłady zajmujące się przetwarzaniem odpadów bardzo chcą. Tak, to jest wartościowy surowiec.

Okej szukamy go, ale to nie oznacza, że macie nagle produkować więcej opakowań transportowych.

Absolutnie

Wiemy też, że do takiego przeciętnego Kowalskiego opakowania transportowe najczęściej nie są widoczne, ale są takie sytuacje – wspomniałaś tutaj na przykład o palecie, gdzie jednak to opakowanie w różnych sytuacjach trafia do gospodarstwa domowego. Na przykład taka paleta, na której się dostaje, no nie wiem, płytki, zamówione przy remoncie mieszkania. Czy w takiej sytuacji ten surowiec nadal jest taki pożądany? Od czego to zależy?

Wszystko zależy od tego, co z nim zrobimy, bo to, że dostałaś płytki na palecie, czy Kowalski dostał płytki na palecie, to nie znaczy że ta paleta jest już odpadem. Jeśli jest pełnowartościowym produktem, to możemy wykorzystać ją ponownie do różnych rzeczy, które przyjdą nam do głowy. Natomiast jeżeli faktycznie nie nadaje się już do niczego, to najlepszym sposobem postępowania z tą zepsutą paletą jest oddanie jej do PSZOK-u, (Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych) i tam faktycznie zostanie on zagospodarowany zgodnie z hierarchią postępowania z odpadami. Natomiast, jeżeli chodzi o odpady transportowe, no to w gospodarstwach domowych, możemy się z nim spotkać w przypadku zamówienia internetowego. Faktycznie jeżeli większe zamówienie robimy, to ono przyjeżdża najczęściej w zbiorczym kartonie i ten zbiorczy karton z racji tego, że służy do przetransportowania do nas zamówionego produktu – faktycznie możemy go potraktować też jako opakowanie transportowe.

No, ale wtedy z takimi kartonikami – tutaj sobie też oczywiście rozmawiałyśmy troszeczkę przed rozpoczęciem nagrania – z takim kartonikami też postępujemy jak należy. Nie brudzimy.

Dokładnie.

Grzecznie składamy i wrzucamy do niebieskiego pojemnika, albo do niebieskiego worka – ważne żeby te odpady były czyste.

Tak

Ja jeszcze wrócę do palet: wiecie palety są wszędzie, z  palet się robi przeróżne rzeczy, ale mówimy dzisiaj o opakowaniach transportowych i paleta jest przykładem takiego opakowania, które może w obiegu krążyć wiele razy. Czy jeszcze jakieś inne przykłady opakowań transportowych w takim modelu właśnie – gospodarki obiegu zamkniętego – możesz wymienić, Agata?

Tak, na pewno skrzynki, to się spotyka też wielokrotnie. Czy przy branży rozlewniczej, przeróżne napoje, więc na pewno skrzynki wielokrotnie. Czy też te z tworzywa sztucznego, czy też drewniane, te duże skrzynie, to jest takie typowe opakowanie krążące po rynku wielokrotnie używane. Tak samo też potocznie nazywany mauzery czyli paleto pojemniki – to jest opakowanie, które składa się na dole z palety, siatki stalowej i w tym jest opakowanie takie 1000-litrowe z tworzywa sztucznego. To też jest takie wielokrotnie rotowane opakowanie, które nie jest opakowaniem wielomateriałowym, ale możemy go wielokrotnie użyć.

To takie modele w opakowaniach jednostkowych – dla konsumenta jest niewiele na razie takich zwrotnych?

No nie.

Więc, lubimy opakowanie transportowe coraz bardziej, już wiemy że są pożądane, wiemy że krążą w obiegu. A ja naprawdę zawzięłam się na te palety, troszeczkę.

Pytaj, pytaj dalej.

Będę pytać, bo rozmawiałyśmy też o takim modelu, który jeszcze bardziej się wpisuje w całą gospodarkę w obiegu zamkniętym, że właściwie, fakt, że te palety krążą to jedno, ale że właściwie firma nie musi ich mieć na własność, ponieważ są też modele, które sprawiają, że można to opakowanie sobie wypożyczyć, wynająć.

Tak, tak, to wszystko prawda. Spotykamy się w ostatnim czasie na rynku z różnymi interpretacjami, z różnymi trudnościami związanymi z pozyskiem palet do recyklingu. W związku z tym dosyć mocno ostatnio w zespole pracujemy nad tym, jak pomóc naszym przedsiębiorcom, z którymi współpracujemy, aby zoptymalizować gospodarkę paletową u siebie w zakładzie. A współpracujemy z dużymi koncernami, które używają tysiące ton palet w skali roku, więc pierwszym z nich to faktycznie pomysł jest na najem palet i coraz więcej jest firm, które specjalizują się i wynajmują przedsiębiorcom palety do użytku i wtedy tak naprawdę cały serwis, cała naprawa, wymiana tych palet, leży po stronie firmy, która te palety dostarcza. To jest jeden z przykładów. Drugi z przykładów jest też taki, tylko już wymaga wtedy pozwolenia odpowiedniego organu. Firma może pokusić się o uzyskanie pozwolenia na naprawę palety, bo tak naprawdę paleta składa się z kilku zbitych desek. Jeżeli jedna deska się uszkodzi, pęknie, połamie jakkolwiek. No to w dosyć prosty sposób możemy tą paletę naprawić i użyć ponownie przy niewielkim nakładzie pracy. Natomiast tu uczulam, proszę pamiętać, że na takie działanie trzeba mieć pozwolenie środowiskowe, więc tutaj, jeżeli to są duże masy palet takich, którymi firma obraca, to naprawdę jest warto pokusić się o takie pozwolenie, bo można zdecydowanie zaoszczędzić na innych opłatach środowiskowych.

Świetne wiadomości dla przedsiębiorców. A wiemy, że palet potrzeba coraz więcej tak? Transport też rośnie…

Jeszcze może jedną rzecz dodam; widzimy bardzo duży ruch teraz na rynku palet, jeżeli chodzi o wzrost ceny na nową paletę. Bo paleta, która kiedyś kosztowała kilkanaście złotych teraz potrafi kosztować i 100 zł. Więc tutaj też jest to dosyć istotne, żeby zacząć oszczędzać palety, nie tylko ze względu na oszczędzanie zasobów naturalnych ale również na duże ekonomiczne oszczędności.

Oszczędność zostaje nam w kieszeni i też zostaje zasób w środowisku. Czyli same plusy. To jest dobry wątek, żeby troszeczkę powiedzieć o tym, jakie surowce są wykorzystywane jeżeli chodzi o te opakowania transportowe. Wiemy już że drewno. Wspomniałaś o tworzywie w przypadku mauserów, no ale sporo jednak w tych opakowaniach będzie kartonów.

Tak, tak, karton jest najbardziej popularnym oprócz palet, o których tutaj już sporo powiedzieliśmy. Jeżeli nie trzeba zabezpieczyć wielkogabarytowych produktów to faktycznie karton jest najczęściej spotykamy. No i to tak ostatnio trochę mocno nielubiane tworzywo sztuczne: folia stretch, podobnie jak ta termokurczliwa folia – dosyć często jest wykorzystywana żeby na przykład kilka zbiorczych kartonów ze sobą zabezpieczyć.

A powiedz, może to jest dobry moment, żeby o tej folii stretch troszeczkę powiedzieć. Bo przypuszczam, że jak przeciętny słuchacz słyszy folia stretch, to ma jakieś podejście proekologiczne, to pewnie mu się koszmary zaczynają śnić. No może powiedzmy, jak faktycznie z tą folią jest. Bo mówisz tutaj sporo o tym, jakie oszczędności może poczynić przedsiębiorca, więc przypuszczam, że ilości o których mówisz, sprawiają, że koszty takiej folii są duże. Nikt pewnie nie daje jej nadmiarowo, ale jak to wygląda jeżeli chodzi o recykling, to w ogóle możliwe? Czy to jest taki odpad, że no po prostu generujemy ten plastik i nic się z tym dalej nie dzieje?

To wracamy trochę do początku naszej rozmowy, bo wszystko zależy od tego, jak tę folię zbierzemy. Bo folia stretch jest dobrze recyklingowalnym odpadem, tylko musi być dobrze przygotowana do tego recyklingu. Należy ją zebrać czystą, posegregować kolorami i rodzajami tworzywa, z jakiego jest wykonana – bo może być z kilku różnych rodzajów tworzyw sztucznych wykonana. I jak mamy tak dobrze przygotowaną folię, to w tym momencie na rynku jest dosyć mocne zapotrzebowanie na taki surowiec, jako produkt do recyklingu.

Tutaj sporo mówimy o tym, że dla motywacji jednak duże znaczenie ma skala. Czyli jednak motywacją dla przedsiębiorców jest przede wszystkim motywacja finansowa. To, że koszt tych opakowań transportowych jest mniejszy, albo ich recykling i odzysk może być tańszy. Inne obowiązki środowiskowe – powiedz jakie są jeszcze praktyki minimalizowania ilości w opakowaniach transportowych?

Pierwszą i przede wszystkim najczęściej spotykaną metodą jest unikanie zbędnych opakowań. Bo tak naprawdę, mieliśmy do czynienia przez lata z nadmiernym pakowaniem; pudełko w pudełku jeszcze w pudełko zapakowane. Natomiast przedsiębiorcy z racji tego, że coraz mniej to jest opłacalne finansowo, dosyć mocno ograniczają ilość zbędnych opakowań. Teraz też widzimy praktykę „pocieniania” opakowań jeżeli można takiego słowa użyć, czyli  optymalizowania grubości opakowań. Wszystkie przepisy środowiskowe są jednak rozliczane w kilogramach wprowadzonych na rynek opakowań, więc im opakowanie jest cieńsze tym automatycznie mniej waży, mniej opłat na takie opakowanie jest nałożone. Ostatnio spotkałam się u jednego z dużych przedsiębiorców z taką praktyką, że zaczęli wzmacniać palety tak, żeby można było na danej palecie ułożyć więcej opakowań jednostkowych. Także widzimy też takie praktyki, żeby maksymalizować obciążenie jednego opakowania transportowego.

Bardzo mi się takie podejście podoba, ponieważ na przykładzie tych palet, na które się dzisiaj wyjątkowo uwzięłam, widać faktycznie, jak działa rynek, czyli im one są droższe tym bardziej musimy o nie dbać. To mi się podoba.
Załóżmy, że jestem świadomym konsumentem i bardzo bym chciała, żeby producenci tych produktów, które kupuję postępowali świadomie i rzetelnie ze swoimi opakowaniami transportowymi. Są jakieś narzędzia prawne – to jedno, ale czy ewentualnie narzędzie takiej presji konsumenckiej to drugie? Prawne to wiemy – będą za chwilę.

Prawne będą i tak naprawdę teraz też już są. Bo tak jak Ci wcześniej wspominałam, jednak rozliczymy się od kilogramów wprowadzonych na rynek opakowań, więc im mniej tych kilogramów prowadzimy tym mniej płacimy. Natomiast widzimy już i we wcześniejszych przepisach, w tych przepisach, które są teraz projektowane, że jednak opakowania wielokrotnego użytku są promowane. Ponieważ za takie opakowanie płaci się tylko raz, więc każde kolejne wprowadzenie takiego opakowania na rynek już nie skutkuje kolejnymi opłatami. Więc faktycznie, opakowania wielokrotnego użytku to są te, które są bardzo mocno w tym momencie pożądane – nie tylko palety ale też inne opakowania. Więc tutaj też widzimy ruch w tym kierunku jeżeli chodzi o przedsiębiorców.

Wspominałaś wcześniej, że w tej chwili przedsiębiorcy właściwie mimo, że wiem, że te opakowania transportowe szczególnie z przemysłu, z sieci handlowych są dużo bardziej pożądane jeżeli chodzi o recykling, ale wspominałaś o tym, że one kosztują przedsiębiorcę tyle samo. Czy to się zmieni w najbliższym czasie?

Tak, dosyć mocno się to zmieni w najbliższym czasie, ponieważ Unia Europejska wymusza – nakłada szereg nowych obowiązków na kraje członkowskie. Jednym z nich jest wdrożenie w trochę w innym kształcie rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Tak i nasze prawodawstwo też zmierza do tego. żeby się dostosować do tych wymogów dyrektywy.

No dobrze to może jeszcze zapytam; ja jako świadoma konsumentka chciałabym mieć jakieś wpływ na opakowania transportowe z tych produktów, które kupuję. No w sumie nie wiem co się z nimi dzieje, nie wiem jak to wygląda. Czy ja na przykład mogę gdzieś sprawdzić jak taki przedsiębiorca rozlicza swoje opakowania?

Na tę chwilę możesz sprawdzić w BDO, bo tak naprawdę jest taki rejestr – nazywa się: Baza Danych o Odpadach. Jest to rejestr ogólnodostępny i w tym rejestrze każdy przedsiębiorca, który wprowadza na rynek – między innymi – produkty w opakowaniu, musi się zarejestrować i powiedzieć, w jaki sposób rozlicza się z obowiązków środowiskowych. I faktycznie, możesz zerknąć na stronę www.bdo.mos.gov.pl i tam możesz sprawdzić, czy ta dana firma faktycznie rozlicza się ze swoich obowiązków środowiskowych. Ten rejestr cały czas jest modernizowany i mocno poprawiany, więc zakładam, że tam coraz więcej będzie dostępnych informacji. Natomiast wielu przedsiębiorców, z którymi my współpracujemy, dosyć mocno chwali się na swoich stronach internetowych rozwiązaniami pro-środowiskowymi: jak i w jaki sposób działają, żeby ograniczyć swój wpływ na środowisko. Więc myślę, że jeżeli świadomy przedsiębiorca robi jakieś kroki w tym kierunku, żeby ograniczyć ilość swoich opakowań, to się dosyć mocno ostatnio tym chwalą na swoich mediach społecznościowych.

To prawda. Jest coraz więcej raportów zrównoważonego rozwoju, gdzie ten wątek jest poruszony. Natomiast ja osobiście mam takie poczucie, że on jest poruszony nieprecyzyjnie i faktycznie jako konsumentka jeszcze nie wiem, czy mowa jest do opakowaniach jednostkowych czy transportowych. I teraz zgodnie z tym co powiedziałaś na początku, wiedzieć nie muszę, bo prawo tego nie wymaga. Ale wiemy też, że prawo idzie w kierunku w którym przedsiębiorca będzie jasno musiał powiedzieć, które opakowania są transportowe, a które nie.

Tak, faktycznie nasze prawodawstwo będzie zmieniać się w tę stronę, że będziemy mieli inne obciążenia ustawowe nałożone na opakowania jednostkowe, a inne na opakowania transportowe. Opakowania jednostkowe będą obciążone dodatkowymi opłatami. Na to też zwróciliśmy uwagę, że faktycznie jest deklarowana dodatkowa opłata na te opakowania przeznaczone dla gospodarstw domowych, która nie jest nałożona na opakowania transportowe. Uważam podział tych opakowań na przeznaczone dla gospodarstw domowych i pozostałe, akurat za bardzo trafne. Wracając do początku naszej rozmowy i sposobu postępowania z poszczególnymi grupami opakowań; więc tak faktycznie w tę stronę idzie też nasze prawo, żeby te dwa strumienie opakowań – nie odpadów – później rozdzielić.

To jest dobra wiadomość dla producentów, żeby te stawki faktycznie były różne, dla konsumentów to też wydaje się dobra wiadomość. Będzie łatwiej sprawdzić co producenci wprowadzający tam nam zgotowali za kulisami opakowaniowymi.
Chciałam żebyśmy naszą rozmowę podsumowały tak, żeby i konsumenci, mieli jakieś trzy główne wskazówki jak te opakowania transportowe, które są wprowadzone na rynek, bardziej miały się ku GOZ-owi czyli ku gospodarce w obiegu zamkniętym. Co by tu było najważniejsze?

Przede wszystkim zaczęłabym od tego, że opakowania transportowe bardzo często są opakowaniami wielokrotnego użytku. Dlatego powinniśmy po skorzystaniu z takiego opakowania wprowadzać je ponownie do obrotu jako pełnowartościowe opakowanie. Po drugie, ograniczajmy. No jednak ograniczajmy. Opakowanie najlepsze to jest te, którego nie ma. A jeżeli już taki odpad opakowaniowy nam powstaje w domu, w naszym gospodarstwie domowym no to postępujemy tym opakowaniem dosyć szczególnie: nie brudźmy, nie zanieczyszczajmy, oddajmy do punktu selektywnej zbiórki odpadów komunalnych, tam już specjaliści będą wiedzieli co z nim dalej zrobić.

Okej. Agata, bardzo Ci dziękuję za dzisiejszą rozmowę. Drodzy państwo szanujemy opakowania, szanujemy środowisko. Dzięki ogromne.

Dzięki wielkie.