Surowce krytyczne i strategiczne – cenne zasoby ukryte w ziemi i w elektroodpadach

17 listopada 2025

By prowadzić wojny Napoleon potrzebował pieniędzy, pieniędzy i pieniędzy. W zupełnie innej erze, lecz w tym samym celu, Hitler potrzebował ropy, ropy i ropy. Dziś źródłem siły stają się metale ziem rzadkich i surowce krytyczne. Złoża tych pierwiastków występują w ograniczonej ilości i są dostępne jedynie w niektórych rejonach świata. Ich eksploatacja jest trudna, a przetworzenie surowca do formy najbardziej pożądanej bardzo wymagające. Jednak dla państw posiadających bogate zasoby mineralne skala inwestycji związanych z wydobyciem i przetwarzaniem jest bardzo opłacalna. Nie brakuje odbiorców. Wręcz z każdym rokiem kolejka zainteresowanych się wydłuża, bo metale ziem rzadkich i inne deficytowe surowce są niezbędne do funkcjonowania świata, jaki znamy – cyfrowego, zautomatyzowanego i dążącego do zielonej transformacji energetycznej. Co więcej, na obecnym etapie rozwoju są niezastępowalne. Do 2040 r. popyt na nie ma wzrosnąć nawet o 700%[i].

Czym są surowce krytyczne i strategiczne?  

Surowce krytyczne to grupa surowców nieodnawianych i nierolnych (np. surowce mineralne), które mają bardzo duże znaczenie dla gospodarki państwa lub organizacji międzynarodowej (np. UE) i są narażone na wystąpienie przerw w dostawach lub zupełny ich brak. Ryzyko to wynika głównie z przyczyn geopolitycznych. Narastające napięcia międzynarodowe, konflikty i rywalizacja o zasoby mogą spowodować zakłócenia w łańcuchach dostaw i przyczynić się do nakładania restrykcji nie tylko na import, ale też na możliwości wykorzystania surowców krytycznych w przemyśle.

Surowce krytyczne dzieli się na 2 grupy:

• surowce krytyczne o podstawowym znaczeniu dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki i zaspokojenia potrzeb bytowych społeczeństwa – do tej grupy należą zarówno surowce występujące w Polsce w dużej ilości, jak i surowce deficytowe pochodzące w większości lub w całości z importu,
• surowce krytyczne o podstawowym znaczeniu dla bezpieczeństwa narodowego i innowacyjnych technologii – zaliczamy do nich surowce, których nie jesteśmy w stanie pozyskać wyłącznie ze źródeł krajowych.

W grupie surowców krytycznych znajdują się surowce strategiczne, które są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego i strategicznych gałęzi przemysłu, np. zbrojeniowego, lotniczego i kosmicznego. Z tego względu każdy kraj czy organizacja międzynarodowa jak UE, mają własną listę surowców krytycznych i strategicznych, której zawartość zależy m.in. od krajowego zapotrzebowania i wydobycia. Na większości z nich powtarzają się miedź, lit, nikiel, kobalt, grafit i metale ziem rzadkich szeroko wykorzystywane m.in. w bateriach, elektronice i energetyce.

Klasyfikacja poszczególnych surowców do grupy strategicznych i krytycznych dla krajowej gospodarki jest więc odzwierciedleniem funkcjonujących w kraju gałęzi przemysłu przetwarzającego bądź wykorzystującego surowce w bieżącej produkcji. 

Prognozuje się, że popyt na surowce strategiczne będzie stale wzrastał i może niedługo przekroczyć ich podaż. Szybkie zwiększenie podaży jest z kolei niemożliwe, głównie ze względu na długi czas realizacji nowych projektów (średnio jest to 16 lat od odkrycia złoża do rozpoczęcia produkcji[ii]). Co ważne, surowce strategiczne są niezastępowalne – nie ma więc żadnych możliwości substytucji albo możliwości te są znikome.

Surowce krytyczne i strategiczne w Polsce – lista  

Surowce krytyczne i strategiczne dla polskiej gospodarki wymienione zostały w Polityce Surowcowej Państwa przyjętej w 2022 r.

Lista polskich surowców krytycznych i strategicznych już niedługo zostanie zmodyfikowana – obecnie trwają prace nad aktualizacją Polityki Surowcowej Państwa (PSP) w oparciu o najnowsze dane (poprzednia PSP bazowała na danych z 2018 r.). Ponadto eksperci opracowują nowe listy surowców krytycznych i strategicznych dla polskiej gospodarki oraz tworzą metodologię ich wyłaniania, która będzie stosowana również w przyszłości.

Surowce krytyczne i strategiczne dla gospodarki UE        

W trosce o sprawne funkcjonowanie rynku wewnętrznego Unia Europejska przyjęła rozporządzenie w sprawie surowców krytycznych (CRMA, od ang. Critical Raw Material Act), które ustanawia ramy wspólnotowej polityki surowcowej oraz wprowadza listę 34 surowców krytycznych i strategicznych dla całej UE.

Celem prowadzenia wspólnej polityki surowcowej jest koordynacja wszystkich działań i wzmocnienie pozycji UE w negocjacjach z państwami eksportującymi surowce krytyczne, w tym metale ziem rzadkich. Z poziomu UE możliwe będzie też inwestowanie w strategiczne projekty surowcowe, z których będą mogły korzystać wszystkie państwa członkowskie.

Dla Unii Europejskiej surowcami strategicznymi są:

• boksyt/tlenek glinu/aluminium,
• bizmut,
• bor w jakości metalurgicznej,
• kobalt,
• miedź,
• gal,
• german,
• lit w standardzie wymaganym dla baterii,
• magnez metaliczny,
• mangan w standardzie wymaganym dla baterii,
• grafit w standardzie wymaganym dla baterii,
• nikiel w standardzie wymaganym dla baterii,
• platynowce,
• metale ziem rzadkich do produkcji magnesów trwałych (Nd, Pr, Tb, Dy, Gd, Sm i Ce),
• krzem metaliczny,
• tytan metaliczny,
• wolfram.

Jak wskazują prognozy UE, popyt będzie rósł wykładniczo, dlatego konieczne jest wzmocnienie całego łańcucha wartości i to nie tylko surowców strategicznych, lecz wszystkich surowców krytycznych.

Na liście surowców krytycznych UE znajdują się wymienione powyżej surowce strategiczne i dodatkowo:

• antymon,
• arsen,
• baryt,
• beryl,
• bor,
• węgiel koksowy,
• skaleń,
• fluoryt,
• hafn,
• hel,
• lekkie i ciężkie metale ziem rzadkich,
• lit,
• magnez,
• mangan,
• grafit,
• niob,
• fosforyt,
• fosfor,
• skand,
• stront,
• tantal,
• wanad.

Lista ta jest częścią rozporządzenia CRMA, które obowiązuje bezpośrednio we wszystkich państwach Wspólnoty. Wynika z niego, że surowce krytyczne i strategiczne dla UE stają się automatycznie surowcami krytycznymi i strategicznymi dla każdego z 27 państw Wspólnoty. Dla Polski oznacza to konieczność zmiany dotychczasowych wykazów surowców krytycznych i strategicznych oraz ujednolicenia nomenklatury, w tym definicji tych surowców. Dodajmy, że Polska nie jest tu wyjątkiem – podobne zabiegi czekają pewnie wszystkie państwa członkowskie. Przed wejściem w życie rozporządzenia CRMA każdy kraj w UE (ale też na całym świecie) miał bowiem swój unikalny zestaw surowców deficytowych i o bardzo dużym znaczeniu dla gospodarki. Różnice pomiędzy tymi listami były i zapewne nadal będą znaczące. Przykład? Zaktualizowana w 2025 r. lista surowców krytycznych dla USA liczy sobie aż 54 pozycje, a wśród surowców najmocniej zagrożonych brakiem dostaw wymienia samar, rod, lutet, terb, dysproz, gal, german, gadolin, wolfram i niob[iii].

Źródła surowców krytycznych i strategicznych – najwięksi globalni eksporterzy          

Polska ani Unia Europejska nie są i nigdy nie będą samowystarczalne surowcowo – złoża większości cennych surowców i metali ziem rzadkich znajdują się poza Europą, co uzależnia Wspólnotę od importu.

Największym globalnym dostawcą surowców krytycznych i metali ziem rzadkich są Chiny, które mają obecnie pozycję quasi-monopolisty. UE importuje z Państwa Środka m.in.:

• 100% ciężkich pierwiastków ziem rzadkich: dysprozu, erbu, europu, gadolinu, holmu, lutetu, terbu, tulu i itru,
• 97% magnezu,
• 85% lekkich pierwiastków ziem rzadkich: ceru, lantanu, neodymu, prazeodymu i samaru,
• 71% galu,
• 67% skandu,
• 65% bizmutu,
• 62% wanadu,
• 45% barytu i germanu,
• 40% grafitu,
• 32% wolframu.

Należy podkreślić, że Chiny nie tylko dysponują niesamowicie bogatymi złożami naturalnymi, ale też (jako jedne z niewielu) inwestują w technologie przetwarzania metali. Cóż z tego, że Australia odpowiada za wydobycie 52% litu, skoro nie jest w stanie przetworzyć go na rynku wewnętrznym? Chiny przetwarzają natomiast aż 58% światowego wydobycia litu i to właśnie one będą eksporterem tego metalu. Podobnie jest w przypadku kobaltu, niklu, miedzi i pierwiastków ziem rzadkich[iv]. Firmy, które pokrywają 69% światowego zapotrzebowania na kobalt wcale nie pochodzą z Demokratycznej Republiki Konga, gdzie znajdują się złoża. Zarejestrowane są w Wielkiej Brytanii, Szwajcarii i w Chinach[v]. Za pomocą różnych narzędzi Chiny kontrolują więc łańcuchy wartości większości metali ziem rzadkich i innych deficytowych surowców na świecie.

Chiny są niekwestionowanym liderem rynku. W zależności od opracowania, na kolejnych pozycjach wymienia się Stany Zjednoczone (miedź, lit, metale ziem rzadkich), Australię (lit, nikiel, kobalt, miedź), wspomnianą już Demokratyczną Republikę Konga, Chile (miedź i lit), Indonezję (nikiel), Peru (miedź, srebro, cynk) i Kanadę (nikiel, kobalt, grafit, uran i miedź). Co ciekawe, surowcowym potentatem jest też Wielka Brytania, która kontroluje wiele światowych złóż i rozwija infrastrukturę wydobywczą m.in. w Afryce.

Dla UE najważniejszymi (po Chinach) eksporterami surowców krytycznych są:

• Turcja (dostarcza UE 99% boru i 63% antymonu),
• RPA (dostarcza UE 71% platyny),
• Brazylia (dostarcza UE 92% niobu),
• Kazachstan (dostarcza UE 65% fosforu i 36% tytanu metalicznego)[vi].

Więcej o geopolitycznych zawirowaniach oraz zagrożeniach i szansach związanych z produkcją i recyklingiem baterii opowiadamy w podcaście: Chiny vs Unia – przyszłość baterii i surowców krytycznych

Polskie złoża surowców krytycznych i strategicznych

Złoża surowców krytycznych występują też w Polsce. Choć nasze zasoby geologiczne nie mogą równać się z naturalnymi bogactwami Chin czy RPA, to ich eksploatacja wnosi istotny wkład w unijną gospodarkę. Przykłady? Polska odpowiada za pokrycie 19% unijnego zapotrzebowania na miedź (wydobywaną na Dolnym Śląsku i w Ziemi Lubuskiej) oraz 26% zapotrzebowania na węgiel koksowy.

W naszym kraju występują również:

• baryt i złoża barytu z fluorem (ich eksploatacja została zaniechana),
• fosforyty,
• gal, german, wanad, wolfram i kobalt (niewielkie ilości wydobywane są przy eksploatacji złóż miedzi, cynku i ołowiu),
• tytan (na masywie suwalskim),
• surowce skaleniowe (na Dolnym Śląsku i w Małopolsce),
• hel jako produkt uboczny wydobycia gazu ziemnego (w Wielkopolsce),
• arsen (złoża współwystępujące na Dolnym i Górnym Śląsku),
• nikiel (na Dolnym Śląsku)[vii].

Polska posiada także złoża niezwykle cennych metali ziem rzadkich. Niestety, są one tak rozproszone, że ich wydobycie jest obecnie nieopłacalne[viii].

Zastosowanie surowców krytycznych i strategicznych

Surowce krytyczne są jednym z fundamentów gospodarki i znajdują zastosowanie w niemal każdej gałęzi przemysłu. Wykorzystuje się je m.in.:

• w energetyce, np. węgiel koksowy i uran (paliwa), miedź (kable, sieci energetyczne), hel (chłodzenie reaktorów), fluoryt (produkcja stali i aluminium dla energetyki), aluminium (konstrukcje turbin i sieci przesyłowych), nikiel i mangan (stopy do turbin), wolfram (żarówki),
• w OZE, np. mangan i lit (magazyny energii), metale ziem rzadkich (magnesy turbin wiatrowych i silników elektrycznych), krzem i tytan (ogniwa fotowoltaiczne), bor i aluminium (panele fotowoltaiczne, turbiny wiatrowe), miedź (przewody),
• w produkcji baterii i akumulatorów, np. lit, kobalt, nikiel, mangan, grafit, wanad, tytan,
• w energetyce, np. grafit, beryl i platynowce (przewodniki), german i krzem (półprzewodniki), kobalt i arsen (mikroelektronika), niob i tantal (kondensatory),
• w medycynie, np. baryt (kontrast rentgenowski), fluoryt (szkła optyczne), magnez, niob (magnesy w urządzeniach MRI), tantal i tytan (implanty medyczne, narzędzia chirurgiczne), bizmut (farmacja), platynowce (chemioterapeutyki – cisplatyna), srebro (opatrunki),
• w przemyśle zbrojeniowym, np. wolfram, antymon(pociski i amunicja), tytan, beryl, skand i magnez (lotnictwo wojskowe), niob i molibden (pancerze), fluoryt (szkła celowników).

Surowce krytyczne jako fundament zielonej transformacji

Zielona transformacja energetyczna i dekarbonizacja transportu nie są możliwe bez stałego dostępu do surowców krytycznych, w tym do metali ziem rzadkich. Surowce te niezbędne do prawidłowego funkcjonowania każdej turbiny wiatrowej, panelu fotowoltaicznego, akumulatora, magazynu energii i reaktora jądrowego. Wykorzystuje się je więc na każdym etapie dystrybucji energii: od wytworzenia, przez magazynowanie, aż przesył do odbiorców końcowych. Jedną z głównych przyczyn wzrostu zapotrzebowania na surowce krytyczne jest właśnie rozwój technologii OZE i elektromobilności.

Czy poradzimy sobie z odpadami z transformacji energetycznej? Na to pytanie odpowiadamy w podcaście: Recykling paneli fotowoltaicznych

Ścisłe powiązanie dostępu do metali ziem rzadkich z możliwością dekarbonizacji jest jednym z największych wyzwań Unii Europejskiej. Ich regularne dostawy są niezbędne do realizacji wspólnotowej polityki klimatycznej i osiągania kolejnych, ambitnych celów w zakresie dekarbonizacji. Można powiedzieć, że wychodząc z zależności od państw eksportujących węgiel, ropę naftową i gaz ziemny, UE stopniowo uzależnia się od państw eksportujących surowce krytyczne. Co ważne, w przyszłości ta zależność będzie się pogłębiała – szacuje się, że zapotrzebowanie na surowce kluczowe dla zielonej transformacji będzie rosło w szalonym tempie. Jak UE zamierza poradzić sobie z tym wyzwaniem?

Dążenia do niezależności – strategie surowcowe Polski i UE   

Nadrzędne cele strategii surowcowej dla całej UE wyznacza wspomniane już rozporządzenie CRMA. Cele te obejmują cały łańcuch wartości surowców krytycznych i zakładają:

• Dywersyfikację dostaw

Z jednego państwa trzeciego może pochodzić nie więcej niż 65% rocznego zapotrzebowania UE na dany surowiec. Te 65% odnosi się do surowca w dowolnej postaci – zarówno nieprzetworzonego, jak i będącego na każdym z etapów przeróbki. W ten sposób UE chce wyeliminować ryzyko zakłóceń w dostawach i uniezależnić się od jednostronnych decyzji państw-eksporterów, np. od ograniczeń i licencji na metale ziem rzadkich wprowadzanych ostatnio przez Chiny.

• Wzmocnienie cyrkularności

Do 2030 r. minimum 25% rocznego zużycia surowców krytycznych w UE ma pochodzić z recyklingu wytworzonych we Wspólnocie odpadów. Obecnie UE traci sporo cennych surowców wysyłając elektroodpady, baterie i pojazdy wycofane z eksploatacji do recyklingu w państwach trzecich.

• Zwiększenie nakładów na badania i innowacje w zakresie zasobooszczędności i możliwości substytucji deficytowych surowców

Unia zamierza m.in. zidentyfikować i realizować strategiczne projekty, które mają na celu rozpoczęcie lub zwiększenie skali wydobycia, przeróbki lub recyklingu surowców strategicznych oraz produkcję i zwiększanie ilości materiałów, które mogą zastąpić surowce strategiczne. Co ważne, chodzi tu o projekty realizowane wyłącznie na terytorium Wspólnoty.

• Zwiększenie podaży surowców krytycznych

Źródłem surowców krytycznych ma być też własne wydobycie – aż 10% surowców strategicznych powinno pochodzić z eksploatacji złóż znajdujących się na terytorium UE. Ponadto UE planuje samodzielnie poddawać przeróbce aż 40% potrzebnych jej surowców, by zapobiec problemom, które pojawiają się na pośrednich etapach łańcucha logistycznego.

Rozporządzenie CRMA jest też podstawą do aktualizacji polskiej Strategii Surowcowej Państwa, która wyznacza cele i działania w perspektywie do 2050 r. Rząd pracuje również nad ustawą implementującą wszystkie cele unijnej polityki surowcowej oraz nad Krajowym Programem Poszukiwań Surowców Krytycznych, który ma zidentyfikować nowe złoża kopalin mineralnych służących do produkcji surowców krytycznych. W pierwszej kolejności poszukiwane będą pokłady miedzi, węgla koksowego, platynowców, grafitu, fosforytu, barytu, fluorytu i surowców skaleniowych. W drugim etapie prace geologiczne skupią się na potencjalnych złożach niklu i kobaltu, arsenu i bizmutu, boksytu, krzemu i strontu.

Surowce krytyczne z recyklingu

Recykling jest obiecującą metodą pozyskiwania surowców krytycznych z odpadów. Jak czytamy w raporcie WEEE Forum, elektroodpady wytworzone w 2022 r. w państwach UE+4 (UK, Islandia, Norwegia, Szwajcaria) zawierały 29 surowców krytycznych o łącznej masie miliona ton. W procesie recyklingu odzyskaliśmy z nich ok. 400 tys. ton metali (czyli 40%), wśród których dominowały: miedź (162 tys. t), aluminium (207 tys. t), krzem (12 tys. t), wolfram (1 tys. t) i pallad (2 t). A co z pozostałymi 60%? Zostały one utracone na różnych etapach zagospodarowania odpadów: około 50% już podczas zbiórki, a 10% w procesie przetwarzania (zwykle recyklingu)[ix]. Liczby te pokazują ogromny niewykorzystany jeszcze potencjał elektroodpadów jako źródła surowców krytycznych. Do odblokowania tego potencjału konieczna jest jednak poprawa skali i jakości selektywnej zbiórki oraz tworzenie i upowszechnianie technologii odzysku poszczególnych surowców. Obecnie niektóre metale, np. magnez i mangan są odzyskiwane jedynie w niewielkim stopniu, a inne, jak antymon, stront i itr, nie są odzyskiwane w ogóle[x].

Kopalnią surowców krytycznych z odzysku są też zużyte baterie i akumulatory. W 2022 r. poziom recyklingu baterii w całej UE wyniósł 46% (w Polsce 44,1%), a na przestrzeni lat 2009-2022 wzrósł dwukrotnie. Dzięki temu możemy odzyskiwać coraz więcej stali, aluminium, niklu, miedzi, srebra, kobaltu i litu. W kolejnych latach skala recyklingu baterii ma nadal rosnąć. „Zadba” o to rozporządzenie bateryjne 2023/1542, które zobowiązują państwa członkowskie UE do osiągnięcia określonych poziomów zbiórki zużytych baterii (63% do końca 2027 r. i 73% do końca 2030 r.) i odzysku litu (50% do końca 2027 r. i 80% do końca 2031 r.)[xi].

Zobacz też odcinek podcastu: Czarna masa w zielonej transformacji – porozmawiajmy o surowcach z recyklingu baterii

Elektroodpady i zużyte baterie nie są jedynymi źródłami surowców krytycznych z recyklingu. Oprócz nich eksperci coraz częściej zwracają się w kierunku innych odpadów, np. hałd górniczych, odpadów hutniczych, popiołów ze spalarni odpadów i pyłów przemysłowych. Główny Instytut Górnictwa – Państwowy Instytut Badawczy realizuje obecnie szereg projektów, których celem jest opracowanie metod skutecznego odzysku surowców krytycznych z odpadów przemysłowych (w tym niebezpiecznych), które zalegają na składowiskach[xii].

Metale ziem rzadkich i inne surowce krytyczne przesądzają dziś o konkurencyjności państw na globalnym rynku oraz o tempie zielonej transformacji. Europa pozostaje silnie uzależniona od importu, przede wszystkim z Chin. Dlatego rozwój własnego wydobycia i recyklingu stał się koniecznością, a nie wyborem.

[i] Polski Instytut Ekonomiczny, Afrykańskie surowce krytyczne i bezpieczeństwo ekonomiczne Unii Europejskiej, https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2023/08/Surowce-Afryki.pdf

[ii] Polityka Surowcowa Państwa, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP20220000371/O/M20220371.pdf

[iii] Department of the Interior releases draft 2025 List of Critical Minerals, https://www.usgs.gov/news/science-snippet/department-interior-releases-draft-2025-list-critical-minerals

[iv] Polski Instytut Ekonomiczny, Afrykańskie surowce krytyczne i bezpieczeństwo ekonomiczne Unii Europejskiej, https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2023/08/Surowce-Afryki.pdf

[v] K. Mokrzycka, Kto kontroluje dostęp do krytycznych surowców. Państwa mają zasoby, ale decydują o nich zagraniczne firmy, https://300gospodarka.pl/analizy/kto-kontroluje-dostep-do-krytycznych-surowcow-panstwa-maja-zasoby-ale-decyduja-o-nich-zagraniczne-firmy

[vi] Akt o surowcach krytycznych: przyszłość unijnych łańcuchów dostaw, https://www.consilium.europa.eu/pl/infographics/critical-raw-materials/#0

[vii] Polski Instytut Ekonomiczny, Afrykańskie surowce krytyczne i bezpieczeństwo ekonomiczne Unii Europejskiej, https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2023/08/Surowce-Afryki.pdf

[viii] Czy Polska posiada udokumentowane zasoby matali ziem rzadkich?, https://itpe.pl/czy-polska-posiada-udokumentowane-zasoby-matali-ziem-rzadkich/

[ix] G. Iattoni, S. Bottausci, T. Yamamoto, M. Schubert, V. Forti, K. Kippert, R. Hu, V.S. Rotter, M. Charytanowicz, A. Bizouard, H. de Vries, A. Perello-Y-Bestard, R. Kuehr, C.P. Baldé, 2050 Critical Raw Materials Outlook for Waste Electrical and Electronic Equipment in the European Union plus Iceland, Norway, Switzerland and United Kingdom, https://weee-forum.org/wp-content/uploads/2025/10/FutuRaM_CRM-FINAL-to-be-published.pdf

[x] G. Iattoni, S. Bottausci, T. Yamamoto, M. Schubert, V. Forti, K. Kippert, R. Hu, V.S. Rotter, M. Charytanowicz, A. Bizouard, H. de Vries, A. Perello-Y-Bestard, R. Kuehr, C.P. Baldé, 2050 Critical Raw Materials Outlook for Waste Electrical and Electronic Equipment in the European Union plus Iceland, Norway, Switzerland and United Kingdom, https://weee-forum.org/wp-content/uploads/2025/10/FutuRaM_CRM-FINAL-to-be-published.pdf

[xi] Nowe rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie baterii i zużytych baterii, https://www.gov.pl/web/rozwoj-technologia/nowe-rozporzadzenie-parlamentu-europejskiego-i-rady-w-sprawie-baterii-i-zuzytych-baterii

[xii] Metale ziem rzadkich i surowce krytyczne – cenny zasób dla Głównego Instytutu Górnictwa – PIB, https://nettg.pl/gornictwo/216408/metale-ziem-rzadkich-i-surowce-krytyczne-cenny-zasob-dla-glownego-instytutu-gornictwa-pib