Zrównoważona architektura, zrównoważone budownictwo – jak to się robi?

17 lipca 2025

Nowa siedziba, nowe znaczenia: BWA Wrocław jako przykład zrównoważonej instytucji i budownictwa w praktyce

W dobie zmiany klimatycznej, utraty bioróżnorodności i wyczerpywania się zasobów w architekturze na instytucjach publicznych spoczywa nowa odpowiedzialność. Chodzi o przestrzeń, która przestaje być tylko funkcjonalnym tłem działań, a w rzeczywistości staje się deklaracją wartości, praktyką troski i narzędziem zmiany. Taką drogą podąża dziś BWA Wrocław, instytucja kultury z ponad 70-letnim dorobkiem, która na nowo tworzy swoją siedzibę – nie jako obiekt, lecz jako szeroko pojęte środowisko: materialne, społeczne i symboliczne.

Co to jest ESG?

W wielu branżach dyskutowana i wdrażana jest dziś koncepcja ESG, wyrastająca z CSR. Pierwsza jest rozszerzeniem tej drugiej. Howard Bowen, amerykański ekonomista, który stworzył podwaliny pod CSR, czyli odpowiedzialność społeczną firm, już w latach 60-tych i 70-tych XX wieku jasno wskazywał, że działalność biznesowa wiąże się i wpływa na kondycję społeczeństw. W jego zamyśle biznes miał być nośnikiem wartości i twórcą zdarzeń, które wspierają ludzi i odpowiadają na ich problemy. ESG, skrót od Environmental, Social, Governance i synonim zrównoważonego rozwoju, jest kolejnym krokiem w rozwoju tej myśli. Różnica między CSR a ESG jest taka, że nowsza koncepcja tworzy regulacje i nakazy, które zobowiązują firmy do uzupełniania własnych strategii o elementy analizy wpływu podmiotu na środowisko i społeczeństwo oraz normalizują sam sposób zarządzania wewnątrz organizacji. Celem jest włączenie podmiotów skoncentrowanych na zysku do siatki relacji społecznych.

ESG to nie tylko domena biznesu

Choć koncepcje CSR i ESG (Environmental, Social, Governance) wywodzą się ze świata korporacji, to ich podstawowe założenie – odpowiedzialność za wpływ na świat – dotyczy wszystkich sektorów. W Polsce coraz więcej firm raportuje swoje działania zgodnie z regulacjami ESG, ale rzeczywiste zmiany często napotykają bariery. Tymczasem instytucje kultury, które częściowo działają poza presją rynkową, mogą stać się inkubatorami wartości, praktyk i rozwiązań, które zasilą szerszą zmianę.

BWA Wrocław nie tylko deklaruje troskę o środowisko i społeczności – wpisuje te wartości w strukturę swojego działania. Nowa siedziba instytucji przy ul. Kolejowej we Wrocławiu nie powstaje w próżni – jej budowa to przykład wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju w praktyce: odzysku materiałowego, projektowania opartego na lokalnych zasobach, wielozmysłowego doświadczenia i wrażliwości na rytm natury.

Transformacja, która uczy pokory

Dawna hala Kraftpostu, kiedyś miejsce montażu i naprawy maszyn, dziś przekształcana jest w przestrzeń schronienia – dla ludzi, sztuki i wspólnoty. To nie adaptacja „dla stylu”, lecz transformacja o głębokim znaczeniu symbolicznym i środowiskowym. Budynek nie jest wyburzany ani radykalnie przebudowywany. Przeciwnie – wiele jego elementów zostaje zachowanych: ściany, świetliki, posadzki, detale architektoniczne. Ślady czasu nie są tuszowane, lecz uznawane za część tożsamości miejsca.

Co więcej, proces budowy zakłada maksymalne wykorzystanie materiałów wtórnych – nie tylko z samej hali, ale również z innych lokalnych zasobów. Piaskowiec z ruin, dachówka z rozbiórek, glina z dolnośląskich pól, drewno z odzysku, len czy słoma – to nie dodatki, ale główne komponenty tej opowieści. Każdy materiał ma swoją historię. Każdy ślad – znaczenie.

Zrównoważone budownictwo w Polsce: wyzwania i potencjał

Branża budowlana odpowiada dziś za niemal 40% globalnych emisji CO₂ – z czego blisko 10% pochodzi z samego procesu budowy i wytwarzania materiałów. Według danych Polskiego Stowarzyszenia Budownictwa Ekologicznego, transformacja sektora wymaga nie tylko technologii i certyfikacji (takich jak BREEAM, DGNB, HQE), ale przede wszystkim zmiany myślenia: o surowcach, cyklu życia budynków, o funkcji przestrzeni jako elementu ekosystemu. Pod hasłem „zrównoważone budownictwo” kryją się wątki energii pozyskiwanej z odnawialnych źródeł energii, zabezpieczanie zasobów wody, minimalizacja produkcji odpadów, włączanie do produkcji mechanizmów gospodarki obiegu zamkniętego, namysł nad zdrowiem użytkowników budynków, wspieranie kwestii wspólnotowych, odporność na zmiany klimatu czy wspieranie bioróżnorodności.

W Polsce idea zrównoważonego budownictwa wciąż przebija się powoli, głównie w sektorze komercyjnym. Instytucje publiczne często ograniczane są procedurami, budżetami i brakiem know-how. Na tym tle projekt BWA Wrocław staje się szczególnie ważnym sygnałem: można działać inaczej. Można myśleć o przestrzeni nie tylko jako o formie, ale o procesie, pamięci, relacji z otoczeniem.

Galeria, która uczy oddychać

Wiosną 2025 roku ruszył projekt Wyprawa na 17. południk – wielomiesięczna ekspedycja badawczo-artystyczna, która zamieniła galerię SIC! BWA Wrocław w laboratorium zrównoważonego projektowania. Miejsce ekspozycji jest warsztatem, w którym mieszkanki i mieszkańcy, artystki, rzemieślnicy, architektki i eksperci wspólnie pracują nad wyborem materiałów, testują ich właściwości i tworzą nowy język projektowy.

To nie jest pokaz możliwości – to jest proces odkrywania: jak glina oddycha, jak len się starzeje, jak światło zmienia mikroklimat przestrzeni. W galerii powstaje żywa ekspozycja surowców, dokumentacji badań, prototypów i wizji nowej siedziby. To z niej wyłonią się fundamenty przyszłego projektu architektonicznego, realizowanego w duchu cyrkularności, minimalizacji odpadów i świadomego wykorzystania energii.

Praktyka troski zamiast stylu

Wypracowany warsztatowo manual projektowy BWA Wrocław odrzuca „styl” jako wartość nadrzędną. Zamiast tego proponuje podejście oparte na 10 zasadach, których wspólnym mianownikiem jest troska: o zmysły, o materiały, o historię i o ciało. Przestrzenie mają być „czytane” dotykiem, zapachem, temperaturą. Ich funkcjonalność wynika z naturalnych procesów: wentylacji, światła, cyrkulacji wody. Strefy odpoczynku, wodopoje, piec (kantyna), studnia – to nie dodatki, to podstawy nowej architektury.

Co ważne, projekt zakłada istnienie „białych plam” – fragmentów przestrzeni, które zostaną zaprojektowane i wykonane przez artystów i rzemieślników. W ten sposób nowa siedziba instytucji będzie nie tyle gotowym wytworem, ale żywym, zmiennym organizmem – podatnym na sezonowość, kontekst i współtwórczość.

Kultura jako laboratorium ESG

W dyskusji o zrównoważonym rozwoju sektor kultury jest często pomijany. Tymczasem instytucje takie jak BWA Wrocław mogą odegrać rolę pomostów między różnymi światami: sztuką, samorządem, edukacją i… biznesem. W Polsce wciąż brakuje partnerskich relacji między tymi sektorami. A przecież zaufanie – jak pokazują badania Edelman Trust Barometer i CBOS – jest największym kapitałem społecznym, jaki posiadamy. BWA to przykład instytucji, która działa w oparciu o zaufanie, wiedzę i dialog – nie tylko z publicznością, ale również z materiałem, przestrzenią i środowiskiem. To instytucja, która nie wpisuje się w doraźne działania CSR, ale świadomie tworzy nową, odpowiedzialną kulturę instytucjonalną.

Przyszłość buduje się teraz

Nowa siedziba BWA Wrocław z pewnością będzie jednym z najważniejszych projektów infrastrukturalnych w polskiej kulturze ostatnich lat – projektem, który na nowo definiuje relację między budynkiem, człowiekiem a środowiskiem.

I być może właśnie dlatego ma szansę stać się modelem do naśladowania: nie tylko dla instytucji kultury, ale także dla samorządów, organizacji pozarządowych czy firm, które szukają sposobu na wdrożenie zasad ESG w sposób szczery, głęboki i transformujący.

Nie wystarczy już bowiem deklarować „zieloność” – trzeba ją praktykować. I właśnie w tym sensie BWA Wrocław wskazuje kierunek: z szacunkiem dla tego, co było, odpowiedzialnością za to, co jest, i troską o to, co dopiero nadejdzie.

Więcej o przedsięwzięciu: Kraftpost – BWA Wrocław

Źródła informacji w tekście:

• Łukasz Gaweł, Zarządzanie publicznymi instytucjami kultury w kontekście koncepcji Corporate Social Responsibility (CSR). Społeczna odpowiedzialność muzeum.
• Miasto Wrocław sfinansuje wynajem hali na ul. Kolejowej. Znamy datę remontu przyszłej siedziby – BWA Wrocław
• Wyprawa na 17. południk  – SIC!
• Zerowy ślad węglowy. Mapa drogowa dekarbonizacji budownictwa do 2050 – Klimatyczna Baza Wiedzy
• Poznaj zrównoważone budownictwo – PLGBC
• materiały udostępnione przez BWA Wrocław

Tekst: Monika Krysztofińska